Hoi Marian, 

In je laatste brief omschreef je het Lenteloos Voorjaar, een soort vacuüm, een oefening in geduld. Wat heb ik zelf in die tijd ook alweer gedaan, in maart en april 2021? Ik weet het eigenlijk niet precies meer. De kersenbomen in het groenstrookje onder mijn huis waren een uitgangspunt voor het verstrijken van de tijd, net zoals het jaar daarvoor. Vanaf mijn werktafel zag ik hoe de bloemknoppen per dag een stukje meer open gingen. Maar nu heb ik geen tijd meer om naar bloemetjes te kijken. Alles is open! Milaan is geen doodse stad meer, maar een trein die als een razende doordendert naar galerie openingen, feestjes, fantastische kunstwerken die tijdens het lange niks tot stand zijn gekomen. De stad is vol stijve harken die opnieuw leren dansen, acteurs die ineens lijden aan vlagen van verlegenheid, schorre zangers, reizigers met plotselinge pleinvrees, fashionista’s die opnieuw op hun hoge naaldhakken moeten leren lopen. Deze zomer en herfst zijn vol met oude vrienden en vage kennissen die ineens overal opduiken. Er is de constante vraag: “Goh, wat heb jij het afgelopen anderhalf jaar gedaan?”

Ik spreek een kunstenaar die ambtenaar is geworden. Een voormalig curator die voor het ministerie van cultuur is gaan werken. En ik spreek verrassend veel mensen die ‘iets aan hun (buiten)huis hebben veranderd’. Kunstenaarsresidenties springen overal tevoorschijn. Wat daar vast bij helpt is dat in Italië de woningnood lang niet zo hoog is als in Nederland – nog niet. Er is ruimte. Er zijn nog lege gebouwen, en op veel plaatsen kun je voor een prikkie een groot huis kopen. En in deze tijd merk ik pas hoe fijn dat is voor kunstenaars. Niets geeft tenslotte zoveel zekerheid als baksteen. 

Hieronder een aantal nieuwe en oude artist-in-residence programma’s op een rijtje:

Viafarini.work 
Via Farini is al jaren één van de meest prominente residenties voor jonge kunstenaars in Milaan. Tijdens de pandemie opende een enorme nieuwe locatie: Viafarini.work. Het is een ruimte van 1200 vierkante meter. Het project omvat een ruimte voor kunstproductie en een ruimte voor filmproductie. Een groep van tien kunstenaars werd uitgenodigd om dit als atelier te gebruiken. Omdat de ontwikkeling van iets groots en nieuws alle tijd en ruimte verdient. Viafarini.work is gevestigd in Corvetto, een snel veranderende wijk buiten het stadscentrum die rijk is aan bottom-up initiatieven voor regeneratie. Eén van de kerndoelen van Viafarini.work is om samen te werken met de mensen uit de buurt, vooral de kinderen. De kunstenaars organiseren allerlei educatieve bijeenkomsten en activiteiten. Viafarini.work werkt ook samen met sociale en culturele verenigingen. Zo wordt de residentie van de kunstenaar een ontwikkelingspunt om de buurt, de stad en de kunstwereld van nieuwe energie te voorzien.

MAC Padova
Qua hedendaagse cultuurinstellingen is er niet zoveel keuze in de regio Veneto; voor de kunst gaat iedereen naar Venetië. MAC Padova is een kunstenaarsresidentie die hierop inspeelt. Met een groot geografisch bewustzijn nodigt het kunstenaars uit te reageren op hun omgeving. De residentieplekken zijn gevestigd in een leegstaande winkel naast een treinstation, in een wijk vol verlaten gebouwen. In dit stedelijke niemandsland fungeert de residentie haast als een referentiepunt; soms is het een vreemd element, dan weer brengt het de buurtbewoners samen. MAC is de perfecte plaats voor artistiek onderzoek, het maken van sculpturen of land art. Tijdens de pandemie werd dit aangevuld met een programma-op-maat met alles wat kunstenaars goed konden gebruiken: meer begeleiding, meer (online) publiciteit, meer studiobezoeken met curatoren, andere kunstenaars, schrijvers en wetenschappers en veel meer. De komst van MAC betekent een blijvende verandering in het (kunst)landschap van Padova, die binnenkort zal worden aangevuld met een residentie mogelijkheid voor buitenlandse kunstenaars, omdat er juist nu meer behoefte is aan internationale dialoog en uitwisseling. 

Dolomiti Contemporanee
Niet alle residenties in dit lijstje zijn gestart tijdens de pandemie. Toch is Dolomiti Contemporanee, de ‘hedendaagse Dolomieten’ zeker het vermelden waard. In 1963 was er in deze regio een catastrofale overstroming toen bij de Vajont Dam, een van de hoogste waterstuwwerken ter wereld, die een aardverschuiving en een tsunami veroorzaakte. Hele dorpen raakten bedolven onder de modder. Toen in 2011 UNESCO de Dolomieten als werelderfgoed verklaarde, startte Dolomiti Contemporanee (dc) met het renoveren van gebouwen in deze regio. Een voormalig schoolgebouw, verlaten fabrieken, lege huizen – dit soort ruimtes zijn volgens dc in principe al ‘kunstmatig’ binnen de omgeving van UNESCO werelderfgoed. Daarom zijn ze uitermate geschikt als kunstenaarsresidentie. Zo wordt kunst bij dc een essentiële factor voor de levendigheid, de sociale infrastructuur en het conserveren van de cultuur van de regio. 

Tracce Conversano
Het zuiden van Italië loopt leeg. Vooral in kleine dorpjes zoals Conversano, in Apulië, trekken jonge mensen weg. Het is een kip-of-ei-kwestie: trekken de jonge mensen weg omdat er niets is, of is er niets omdat de jonge mensen wegtrekken? En is het mogelijk om dit proces om te keren? Curator en schrijfster Alessia Sciannamblo probeert samen met kunstenaars haar dorp Conversano weer nieuw leven in te blazen. Ze nodigt kunstenaars uit om er sporen (tracce) achter te laten in het dorp, samen met de inwoners. Maar tijdens de zomer van 2020, waarin een stuk minder mogelijk was, keerde Tracce Conversano de blik naar binnen. In plaats van de gebruikelijke residentieperiode buiten, deden de kunstenaars samen met een lokale familie mee met het proces van het maken van ‘la salsa’; de jaarlijkse voorraad tomatensaus. Want wat er ook gebeurt, ook in tijden van tegenspoed moet en zal ‘la salsa di pomodoro’ gemaakt worden. De kunstenaars legden dit proces vast in een documentaire, die werd geprojecteerd op het dorpsplein.

Spazio Gamma 
Ik kende Spazio Gamma altijd als een boekwinkel en kunstruimte in Milaan, waar je de beste scifi boeken, hedendaagse filosofie en kunstenaarslezingen kan vinden. Maar vanaf eind 2022 is er ook Gammastudio, een gloednieuw, internationaal residentieproject. Nu wordt er nog volop gebouwd aan de ruimte, waar twee residentieplaatsen en een tentoonstellingsruimte zullen worden aangeboden. Ook Gammastudio wil specifiek buitenlandse en lokale kunstenaars met elkaar verbinden, om zo de internationale dialoog die we de laatste tijd zo gemist hebben weer op gang te brengen.

Parsec Bologna
In de astronomie is een parsec een lengte-eenheid die overeenkomt met ongeveer 3,26 lichtjaar, gebaseerd op de methode van de parallax, de oudste en meest betrouwbare manier om afstanden tussen sterren te meten. Afkomstig van het Griekse παράλλαξις ‘verandering, afwijking, overlapping’ en παραλλάσσω ‘veranderen, verschuiven’, duidt parallax zowel op gelijkenis en verwantschap als op afwijking, verandering en contrast. Parsec is ook de naam van een van de meest inventieve, dynamische kunstruimtes in Bologna, gerund door een hecht team van tien jonge curatoren, kunstcritici en kunstenaars. Sinds juni 2020 hebben ze hun kunstruimte uitgebreid met een nieuwe kunstenaarsresidentie, waarvoor een paar keer per jaar een open call wordt uitgeschreven. Is tien curatoren niet een beetje veel? vraag je je misschien af. Absoluut niet! Parsec bewijst dat dit het ideale aantal is om wat dan ook te organiseren: presentatiemomenten, tentoonstellingen, debat, publicaties, roadtrips, festivals en buitenkunst. Met een flinke dosis plezier en expertise is deze diverse groep uitstekend op elkaar ingespeeld; kunst en de artistieke ontwikkeling van de kunstenaar worden vanuit allerlei verschillende invalshoeken benaderd. Want waarom zou je in meters meten, als het ook in lichtjaren kan?

Met veel groeten,

Christine

Christine Bax (1991) werkt als beeldend kunstenaar en schrijver tussen Nederland en Italië. Ze werkte onder andere voor de Biënnale van Venetië en Hypercritic Magazine.