De schoonheid van klei

Sandra Smallenburg

Het lijkt wel of keramiek de laatste jaren aan populariteit gewonnen heeft. Lange tijd had het medium een wat truttig imago: het werd geassocieerd met hobbyistische pottenbakkers die op zolderkamers hun soepkommen en asbakken in elkaar kneedden. Bij het woord keramiek dacht je aan gebruikskunst als vazen en schalen, en niet aan vooruitstrevende autonome uitingen van beeldend kunstenaars. Ten onrechte overigens, want de verzamelnaam keramiek zegt alleen iets over het materiaal waarmee gewerkt wordt. Dankzij de inspanningen van het Europees Keramisch Werkcentrum in Den Bosch, dat vanaf de jaren negentig veel gedaan heeft aan de emancipatie van het medium, is de belangstelling voor het werken met klei nu groter dan ooit. Ook hedendaagse kunstenaars als Rob Birza, Gijs Assmann, Guido Geelen, Sigurdur Gudmundsson en Anish Kapoor hebben met hun keramische kunstwerken geholpen bestaande vooroor– delen uit de weg te helpen. Galeriehoudster Annemie Boissevain van de Amsterdamse galerie De Witte Voet is al meer dan vijfentwintig jaar voorvechtster van kunstenaars die met klei werken. Hoewel De Witte Voet bekend staat als keramiekgalerie, wil Boissevain volgens eigen zeggen in de eerste plaats actuele kunst laten zien. De huidige tentoonstelling in de galerie, een solo van de Belgische Anne Ausloos, laat zien hoe veelzijdig het materiaal klei kan zijn. In haar installatie Bezonken Suspensie (2001/2002) speelt de kunstenaar met de chemische eigenschappen van klei en zet die op een vindingrijke manier om in intrigerende beelden.

Het werk heeft op het eerste gezicht iets weg van een wetenschappelijke opstelling in een natuurhistorisch museum. Midden in de galerie staat een lange houten tafel waarop vreemde voorwerpen liggen die nog het meest op botten of boomtakken lijken. Tegen de wanden zijn witte planken getimmerd die plaats bieden aan glazen flessen met daarin ondefinieerbare substanties en poeders. Als in een echt laboratorium zijn alle flessen netjes genummerd. De beelden zijn het resultaat van een omslachtig en tijdrovend proces. Eerst legde Ausloos stukken klei in bakken met water. De klei lost dan langzaam op, zodat een suspensie ontstaat: een vloeistof waarin de kleideeltjes vrijelijk rondzweven. Na ongeveer een maand zijn alle kleideeltjes neergeslagen en heeft zich een egale laag op de bodem afgezet. Omdat de samenstelling van iedere kleisoort verschillend is, en de afzonderlijke deeltjes afwijkende zwaartes hebben, ontstaan steeds andere lagen. De echte kleimineralen zijn het lichtst en zullen dus steeds het laatste zinken. Vervolgens laat Ausloos het water weglopen en wordt de bezonken kleilaag een maand of twee gedroogd. De bovenste, pure kleilaag krimpt het hardst en trekt de andere lagen mee in zwierige krullen. Ieder kleibeeld heeft een ander uiterlijk. De klei die afkomstig is uit de Schelde heeft een donkere, vervuilde kleur, terwijl andere kleisoorten perfect babyroze of baksteenrood zijn.

De beelden zien er zeer breekbaar uit. De binnenste laag kleimineralen is gebarsten als een uitgedroogde rivierbedding en aan de buitenkant zijn de werken bedekt met een fluweelachtig laagje poeder. Het lijkt of ze bij een flinke zucht al kunnen vervliegen. Maar zoals alle keramische producten hebben ook deze objecten een tijdlang in de oven gelegen. Door het bakproces zijn ze versteend tot fossielen en dus eeuwig houdbaar. Je kunt je afvragen of het werk van Anne Ausloos nog wel als kunst te beschouwen is. Haar beelden zijn niet al boetserend tot stand gekomen, maar zijn het resultaat van een scheikundig proces van ontleding. Het toeval speelt daarin een grote rol. Zo bleken de glazen flessen die Ausloos met restjes pottenbakkersklei gevuld had, in de oven als plumpuddingen in elkaar te zakken. Ook ontdekte de kunstenaar dat wanneer ze vierkante klompen klei in water zette, er perfect ronde cirkels en symmetrische kruizen in het kleioppervlak ontstonden. Ausloos laat zich verwonderen door de verrassingen die de natuur voor haar in petto heeft en maakt daar dankbaar gebruik van. Maar hoewel ze, als een echte wetenschapper, alle stadia van het proces nauwkeurig op foto vastlegt, is ze niet uit op het ontdekken van bepaalde wetmatigheden. Als kunstenaar is Ausloos in de eerste plaats op zoek naar de schoonheid van klei.

BEZONKEN SUSPENSIES, Anne Ausloos, 9 feb tm 13 mrt

Galerie De Witte Voet, Kerkstraat 135, Amsterdam, t 020 6258412