De oorlog is hier niet

Rosan Dekker
Yaseen Al-Obeidy, Studioportret van twee meisjes, ter gelegenheid van de verjaardag van een van hen (2007)

“Zeker 17 mensen zijn gisteren gedood en meer dan 20 gewond bij een zelfmoordaanslag op een huwelijkspartij in een shi’itische wijk in het zuiden van de Iraakse hoofdstad Bagdad. De bom ontplofte bij een fotostudio waar de bruiloftsgasten zich hadden verzameld voor foto’s. Bruid en bruidegom werden licht gewond.”

Een kort artikel uit NRC Handelsblad, gepubliceerd in de zomer van 2007. Vandaag schoot het me plots weer te binnen. Na enig zoeken kom ik het weer tegen. Eén van de vele berichten over het dagelijks geweld in Irak, weggezakt in mijn geheugen. Maar nu ik de persfoto’s van het Tropenmuseum doorneem, komt ook de herinnering weer bovendrijven. Met terugwerkende kracht voel ik me ongemakkelijk over mijn bezoek aan de tentoonstelling Fotostudio Bagdad. Want eigenlijk heb er toch voornamelijk gelachen.

Het Tropenmuseum heeft onlangs een deel van het fotoarchief van de Iraakse studiofotograaf Yaseen Al-Obeidy aangekocht en toont de komende maanden een selectie portretten hieruit. Van modieus geklede vrouwen tot pasgeboren jongetjes – het geslacht prominent in beeld gebracht – en van traditionele gezinnen tot jonge bruidsparen. Duizenden mensen heeft Al-Obeidy de afgelopen 45 jaar voor zijn camera gehad. Voor veel van zijn klanten was het bezoek aan de studio een feestelijke gelegenheid. Op belangrijke momenten in het jaar kwam je naar de studio om een portret te laten maken, om trots bij je te dragen of groot afgedrukt in huis op te hangen. Fotografeerde Al-Obeidy in de beginjaren nog zwart-wit en analoog, vanaf 2001 gaat hij helemaal los: kleurrijke, digitale foto’s worden ingrijpend gephotoshopt, al naar gelang de wensen van de klant.

Wandelend door de expositie valt op: hoe recenter het portret, hoe fantasierijker. Mijn Nederlandse schoolfoto’s met wolkjesachtergrond steken er maar bleekjes bij af. In de foto’s van Al-Obeidy worden meisjes in prinsessenjurken omringd door zeepbellen en Disney-figuren. En zien we een jongeman op de ene foto als vrome pelgrim voor een moskee staan, in diezelfde sessie laat hij zich ook even vastleggen als romanticus naast een piano. Zelfs omgekomen familieleden worden met behulp van Photoshop verenigd met de nog levende gezinsleden, en staan zo lachend naast hun opgroeiende kroost.

Op verzoek van Al-Obeidy zijn er nauwelijks recente foto’s van vrouwen te zien. In de loop der jaren is privacy steeds belangrijker geworden; de portretten die vrouwen laten maken zijn voornamelijk bedoeld voor de huiselijke sfeer. Des te opvallender daarom is het portret dat Al-Obeidy in het begin van zijn carrière maakte van een jong echtpaar. De vrouw is opgemaakt en door Al-Obeidy geretoucheerd als een filmactrice. Met een fijn pennetje heeft de fotograaf haar lange, donker wimpers gegeven. Haar wenkbrauwen een smal lijntje, het onbedekte haar zorgvuldig gekapt. Ze draagt sieraden en een chique, getailleerde jurk. De jurk doet denken aan de ontwerpen waarmee Jackie Kennedy in de jaren 60 furore maakte. De iconische jurk die zij droeg tijdens haar bezoek aan India – diezelfde v-hals, de zijden stof, de blote armen. Was de Jackie look ook in Irak een hit?

Sinds Al-Obeidy zijn loopbaan als studiofotograaf begon, heeft het land ingrijpende veranderingen ondergaan. Drie oorlogen hebben de revue gepasseerd en de angst voor nieuwe aanslagen vormt een dagelijkse realiteit. In de studio is die oorlog er even niet. Met de ons zo bekende nieuwsbeelden in het achterhoofd, vormen de foto’s van Al-Obeidy een vervreemdend tegenwicht. Ze zijn vrolijk en luchtig opgezet. De keuzes voor de gephotoshopte afbeeldingen – van bossen bloemen tot zonsondergangen en tropische palmstranden – doen kinderlijk naïef aan.

Veel van de beelden roepen een lach op: om de knulligheid waarmee de achtergrond erin is gemonteerd, om de kitscherigheid ervan. In de studio mag jij bepalen wie je wilt zijn, hoe geforceerd dat soms ook mag lijken. Maar misschien zijn het wel de beelden waar ik het hardst om heb gelachen die mij vandaag zo’n dubbel gevoel geven. Hoe glamoureuzer de gephotoshopte achtergronden, hoe sterker het contrast met de geportretteerden. Waar ik mijn tanden bloot lach op mijn jeugdfoto’s, kijken deze meisjes bedeesd en serieus de camera in. Donald Duck zweeft boven hun hoofd, ze hebben feesthoedjes en glitterjurkjes, maar lachen doen ze niet. De wallen zijn niet geretoucheerd. Het is dromen van een wereld die er niet is.

Yaseen Al-Obeidy, Studioportret van een jongeman (2009)
Yaseen Al-Obeidy, Studioportret van een jongeman (2009)
Yaseen Al-Obeidy, Studioportret van een echtpaar (ca. 1968)