De buitenwereld even op pauze

Brenda Tempelaar
Fernando Sánchez Castillo, TANK MAN (2013), foto: Hans Roggen

Goed gechoreografeerde winkeletalages laten je kennis maken met producten uit oorden, de nieuwste trends uit de mode­wereld en de laatste gadgets op het gebied van technologie. Samen vormen deze etalages massale winkelcentra waarin de buitenwereld tijdelijk gepauzeerd is. Dit tussenstadium in onze verplaatsingen wordt uitvergroot in Call of the Mall, een tentoonstelling over de volle breedte van winkelcentrum Hoog Catharijne. Het winkelcentrum bij Utrecht Centraal vormt een logistiek knelpunt met een hoge doorstroom. De regels waar deze toestroom van mensen zich dagelijks aan onderwept vormt het uitgangspunt voor Pilvi Takala.

In Takala’s Vergunningvolle Zone (2013) mag je ac­tiviteiten organiseren zonder vergunning. Bezoekers worden aangemoedigd om een pop-­up winkel te openen, een straatfeest te geven of een vlooienmarkt te organiseren. De dagelijkse gang van zaken in Hoog Catharijne, zoals winkeleigenaren die hun deuren openen, levert uiterst geschikte ingrediënten voor een geslaagde interventie van Takala. Zelfs als er even niets geor­ganiseerd wordt in Vergunningvolle Zone blijft het met blauwe arceringen afgebakende gebied geactiveerd door de dagelijkse gebruikers van de ruimte. Zo begeeft een telefonerende man in een gestreken overhemd zich op het snijvlak tussen regels en vrijheid, als hij nietsvermoedend de Vergunningvolle Zone betreedt.

De wirwar van mensen in Hoog Catharijne is een metafoor voor de manier waarop mensen in het algemeen aan elkaar voorbij razen, angstig voor wat hen bij hun volgende bestemming te wachten staat. Een van de meest poëtische re­flecties op onze angst voor wat komt, is Time Machine (2011) van de Noorse kunstenaar Ann Lislegaard. Zij toont een anima­tie van een sprekende vossenkop, op een drager van spiegels die zowel de kop als de bezoekers vermenigvuldigen. Hij spreekt hakkelend en fragmentarisch als hij vertelt over zijn bezoek aan de toekomst waarin hij zijn vermogen om te spreken heeft ver­loren. Getekend door een tijd die nog moet komen probeert hij een uitspraak te doen over wat ons te wachten staat, zoals het winkelcentrum probeert te voorspellen waar we in de toekomst behoefte aan hebben. Dan maken meerdere voorbijgangers zich los uit de constante stroom mensen in Hoog Catharijne om zich te vergapen aan de charismatische Tank Man (2013) van Fernando Sánchez Castillo. Het wassen beeld staat precies op de plek waar het winkelcentrum het smalst is, en er eigenlijk geen ruimte is om stil te staan. Dat mensen er toch voor kiezen om te stoppen levert een mooi gedachtespel op in relatie tot de anonieme man waarop dit wassen beeld is geïnspireerd: de stilstaande ‘Tank Man’ die in 1989 achttien rijdende tanks tot stilstand maande was een uitzondering op de heersende moraal.

Het contrast is groot tussen een geanimeerde vos die ge­havend uit de toekomst komt en een echte, maar anonieme man die een tank tegenhield. Toch zijn zij gelijkgestemden: beide zijn personages in het verhaal dat Call of the Mall wil vertellen over wederopbouw, de rol van het individu en de sociale ver­houdingen tot de toekomst. Call of the Mall vertelt dit verhaal door middel van mislukkingen, zoals Takala weet dat een zone zonder regels slechts een utopie is, en de geschiedenis ons leert dat het eenmansprotest van Tank Man uiteindelijk verstomde in de menigte.

Pilvi Takala, VERGUNNINGVOLLE ZONE (2013), foto: Aafke Holwerda
Sylvie Fleury, C’EST LA VIE (2013), performance, foto: Jannes Linders
Lily van der Stokker, CELESTIAL TEAPOT (2013) foto: Jannes Linders