Child in Time

Kim Knoppers

Die irritante Teletubbies laten je ook nooit met rust! Bij een bezoek aan de tentoonstelling Child in Time in het Gemeentemuseum Helmond denk je meteen aan hen. Op het schilderij dat nadrukkelijk als opening van de tentoonstelling is bedoeld, speelt zich een zoetsappig tafereeltje af. In een felgekleurd, glooiend landschap huppelen witte konijntjes op hun gemak rond. Alleen Laalaa, Po, Tinky Winky en Dipsy zelf ontbreken. Zij zijn vervangen door vier engeltjes die liefdevol kijken naar een baby in een mandje. Jan Knap, de maker van het schilderij, is een van de dertig hedendaagse kunstenaars die in Helmond hun visie tonen op jeugd en adolescentie. Een interessant thema. En met werk van kunstenaars als Céline van Balen, Michel Francois, Rineke Dijkstra, Inez van Lamsweerde/ Vinoodh Matadin, Julika Rudelius en Koen Vermeule is er genoeg te zien om de reis naar Helmond de moeite waard te maken.

Het mierzoete schilderij van Knap is een van de weinige tentoongestelde werken die nog een sterk geloof vertonen in de kinderwereld zoals voorgesteld door de verlichte filosoof Jean- Jacques Rousseau: onschuldig en puur. Volgens conservator Frank Hoenjet is de omgang met kinderen en de visie op de kinderwereld sterk veranderd. Onschuld en puurheid zijn verloren gegaan sinds het Dutroux-trauma in België, de moord op peuter Jamie Bulger door twee tienjarige jongetjes in Engeland en het Colombine Highschool-drama in de Verenigde Staten. Deze gebeurtenissen hebben onze kijk op de schattige en lieve kinderwereld danig in de war geschopt en de beeldtaal van de beeldende kunst gewijzigd. Agressie, seks en hedonisme, typerend voor de hedendaagse grotemensenwereld, zijn doorgedrongen in kunst waarin het kind de hoofdrol speelt.

Wie regelmatig een tentoonstelling bezoekt, kent ze wel: de kindvrouwtjes van Inez van Lamsweerde/ Vinoodh Matadin. Wendy en Ursula, afkomstig uit de Final Fantasy-serie (1993), lachen je in hun roze ondergoed toe. In hun lach ligt het ongemakkelijke gevoel besloten dat je krijgt als je hen ziet. De foto's krijgen een nadrukkelijke kritische lading omdat de kindermondjes zijn vervangen door grote mannenmonden. De foto's refereren aan een wereld waarin jonge meisjes zijn verworden tot lustobjecten. Lifestyle bladen en videoclips die het credo "sex sells" uitdragen, hebben grote invloed op de kledingstijl van kinderen en tieners. Blote buiken, piercings, make-up en de kinderstring van de Hema hebben het kind veranderd in een femme fatale. Onze perceptie van kinderen en jonge meisjes in het bijzonder wordt er enorm door beïnvloed. Het was deze ‘besmette' perceptie die de kunstwerken van Kiki Lamers en Margi Geerlinks een tijdje geleden een zweem van verdachtheid gaf.

Lamers' werk leidde tot een relletje in Frankrijk toen zij haar werk daar exposeerde. Zij schildert haar eigen kinderen in hun roze blootje tegen een grijze achtergrond. De foto's van Margi Geerlinks veroorzaakte opschudding toen ze in Rails – hoort thuis in de trein- werden geplaatst. Mensen namen er aanstoot aan en er werd besloten de hele oplage te vernietigen. Als je Young Lady I (2001) bekijkt, merk je dat het werk van Geerlinks juist heel integer is. Een jong meisje zit in de huiskamer en breit een borst. Spoedig zal haar eigen lichaam zich ontwikkelen. Zo te zien maakt ze zich daar nog niet al te druk over. Het zijn niet de werken van Lamers of Geerlinks die pornografisch zijn, het is onze blik die ‘besmet' is en van onschuldige kinderen prikkelende erotische wezens maakt. Juist het werk van deze kunstenaars maakt je daar bewust van. Toch hangen bovengenoemde werken niet bij elkaar.

De tentoonstelling neemt je mee langs de verschillende levensfasen van het kind: van baby tot pubers tot adolescenten en alles wat daartussen zit. De keuze voor deze chronologische ontwikkeling lijkt de meest logische maar doet de tentoonstelling niet helemaal uit de verf komen. Het werk van Van Lamsweerde/ Matadin heeft betrekking op de fase Peuter en Kleuter en de werken van Lamers en Geerlinks op de fase Kinderen 7-11 jaar. Juist door deze kunstwerken naast elkaar te laten zien, hadden er interessante overeenkomsten en tegenstellingen benadrukt kunnen worden. De tentoonstelling als geheel was daarom sterker geweest als de chronologische ontwikkeling was losgelaten. De nadruk had dan kunnen liggen op thema's als agressie, seks, hedonisme, verloren onschuld, thema's die in vrijwel alle kunstwerken terug te vinden zijn.

Agressie komt het sterkst naar voren in de foto's van Anthony Giocolea. Zijn foto's zijn bedrieglijk. De jongens die zijn puberwereld bevolken zijn gekloonde versies van hemzelf. Giocolea, zelf allang geen puber meer, roept in zijn absurde foto's de donkere kant van tienerjongens op. In Warriors (2001) keren de jongens zich tegen jou, de kijker. Ze staan in groepjes te wachten, klaar om toe te slaan: stokken in de aanslag, agressie en verveling in hun ogen. Giocolea verbeeldt in zijn digitaal bewerkte zwart-wit foto de onderhuidse spanning die je voelt als je langs een groepje jongeren loopt. Hun wereld ligt veel dichter bij die van de Teringtubbies, de rebelse variant die verzonnen werd door omroepman Bart de Graaff. Niets Teletubbies meer.

CHILD IN TIME, VISIES VAN HEDENDAAGSE KUNSTENAARS OP JEUGD EN ADOLESCENTIE, tm 7 sep

Gemeentemuseum Helmond, locatie Boscotondohal, F.J. van Thielpark 7, Helmond, open di tm vr 10-17, za tm zo 13-17