De sluimerende provocatie van controle: hoe nauwelijks opgemerkte voorwerpen, die niet in de omgeving thuishoren, de ruimte veranderen. Havana, mei 2012. De zinderende hitte en de klamme lucht hebben hun weerslag op de stad. Mensen sjokken door de straten. Snakkend naar een zuchtje wind hangen de hoofden van passagiers uit de colectivo’s (collectief gebruikte taxi’s), schaterende schoolkinderen wachten op een bus en uit de vervallen huizen schalt reggaeton. Een dagelijks tafereel op de route vanaf El Puente del Hierro naar Havana Vieja, het oude centrum van de stad. Normaal gesproken niks bijzonders… tot vandaag. De ontdekking van een reeks kleine details maakt een verrassend verschil. Kleine oorbelletjes, verstopt in gaatjes van verkeerspalen, bomen, muren van huizen en naast winkelruiten, veranderen mijn beleving van dit traject.
Met deze op het eerste gezicht onopvallende aanpassingen in de publieke ruimte, die gezamenlijk het werk Arqueologia del uso vormen, verandert Tatiana Mesa (1981) haar omgeving in een onopvallende schatkist. De toevoeging van persoonlijke bezittingen als oorbelletjes, ringen of kettingen van zilver en goud aan de publieke ruimte – zonder enig spoor van afzender of van reden – voelt aan als een confrontatie tussen intimiteit versus openbaarheid. Wanneer je het eerste sieraad opmerkt, ga je ervan uit dat dit verloren is en dat de vinder het heeft opgehangen zodat het makkelijk vindbaar is voor de zoeker. Maar naarmate je meer sieraden ziet, begrijp je dat deze opzettelijk geplaatst zijn. Vragen rijzen op als: ‘Is dit toeval? Hoort dit daadwerkelijk hier? Waarom doet iemand dit?’ De afzender heeft heel bewust de omgeving gadegeslagen, als een kind dat dingen ziet waar volwassenen overheen kijken in de snelheid van het dagelijkse leven.
Arqueologia del uso bevindt zich niet alleen langs de routes die de kunstenaar dagelijks aflegt in de straten van Havana, maar ook in Mesa’s huis en in de huizen van haar vrienden. Gaten waarin schroeven hebben gezeten en verkleurde plekken op de muur waar voorheen schilderijen of spiegels hingen, verraden sporen en roepen beelden op van eerdere bewoners. Mesa laat de wanden onaangeroerd en accentueert daarentegen de imperfecties door ze te voorzien van een verfraaiing in de vorm van een sieraad. Door het accent dat Mesa middels zulke nietige voorwerpen legt, maakt zij de beschouwer bewust van de omgeving en verbindt ze mensen en herinneringen door de nadruk te leggen op hetgeen wat was en hetgeen dat is. Zo prikkelt de kunstenaar met Arqueologia del uso mensen om te zoeken naar tekens van het geleefde leven in ieders omgeving.
In Mesa’s oeuvre komen deze verbindingen ook expliciet tot stand door van te voren afgesproken overeenkomstige handelingen uit te voeren, actions, zoals het simultaan lezen van dezelfde passage uit een boek door twee geliefden, waardoor de kunstenaar en een dierbare worden verbonden, ongeacht locatie en tijd. De enige toegang die een buitenstaander heeft tot de actions zijn de sporen die zijn achtergebleven in de vorm van objecten: brieven, tegeltjes, aantekeningen en dergelijke, waaruit een verhaal kan worden opgemaakt.
Objecten spelen in Arqueologia del uso een transcendente rol, zoals in de rest van haar werk. In tegenstelling tot een groot deel van haar oeuvre, waarin Mesa het landschap als bron van objecten gebruikt, die voorheen als waardeloos of onopvallend werden beschouwd (afgebladderde stukjes verf, haarclipjes, gebroken sleutels, bierdopjes en snoeppapiertjes), voegt ze in Arqueologia del uso voorwerpen toe aan ditzelfde landschap. Eigenlijk vormen niet de objecten noch de ruimte, maar de tijdloze verbinding tussen mensen de essentie van haar werk. Ze dwingt mensen met haar in contact te treden. Zodra de toeschouwer dit eenmaal beseft, kan hij zich er niet meer aan onttrekken.
