In eerste instantie loop je er bijna aan voorbij, als je via een poort naar de achteringang van Marres loopt, schuilend voor de regen. Dan vallen ze op: de spandoeken van Vald Mamyshev-Monroe. Hij staat verkleed als Osama bin Laden, Adolf Hitler en Putin voor het Kremlin. Ook is hij in de huid gekropen van Marilyn Monroe, Paus Benedictus XVI, de Mona Lisa en zelfs Toetanchamon. Recht in het gezicht kijkt hij je aan, meer dan levensgroot, het Kremlin valt erbij in het niet. De gedaanteverandering kwam tot stand door de bizarste huis-, tuin- en keukenattributen bij elkaar te rapen, waarbij Toetanchamon de kroon spant: de baard en hals van een gitaar doen ook letterlijk dienst als baard en hals van deze farao. Er is één uitzondering: de soldatenhelmen die Putin vasthoudt lijken meer dan echt. Wat zegt dit? Mag de verwijzing zo letterlijk worden opgevat? De vraag blijft in m’n hoofd spoken bij deze tentoonstelling over Russische hedendaagse kunst. Rusland blijkt exotisch, elke verwijzing ‘lees’ je als een westerling. Gastcurator Svetlana Kunitsina heeft dit (gedeeltelijk) als leidmotief gebruikt, als zij in de zaaltekst stelt: ‘Russian art becomes art only abroad and only by being exported’.

Bij binnenkomst is Marres, in een prachtig pand in hartje Maastricht, flink aangepakt door Georgy Ostretsov: de monumentale hal is onder een laag zwart en nepbloed ontdaan van haar statigheid, de deurposten zijn wild beschilderd en er staat een uitgesneden figuur met een erectie pontificaal in de hal. In één van de ruimtes bevindt zich zijn ‘filmset’: een groot, ranzig matras, dat als een naakte vrouw is beschilderd, staat potsierlijk in een rodeo- of saloonsetting, aan de muur hangen playmates verkleed als cowgirls. Boven draait zijn film Secret Mission. Het begint met een Buster Keaton-achtige scène waarin een stelletje met twee tennisrackets als gitaar elkaar de liefde bewijst. Maar eerst moet de jongen laten zien dat hij echt van haar houdt door in te breken in ‘the Building of the New Government’. De slechteriken zijn getooid met maskers die het midden houden tussen een varkenssnuit en de hoorn van een ouderwets telefoontoestel, terwijl de ‘baas’ van het stel een masker draagt van het zwarte konijn uit Donnie Darko. De trieste liefdesgeschiedenis eindigt met het overschilderen van tags op de buitenmuur: alles wordt weer egaal. Behalve de graffiti van Warhols banaan – beroemd van de LP Velvet Underground and Nico – blijft fier overeind. Als kunsthistorisch gegeven, maar toch vooral als ultiem fallussymbool. De film heeft iets volstrekt amateuristisch, maar met associaties die je niet kunt missen. Het zit boordevol humor. Althans, ik vond het vaak hilarisch, maar ook wrang.

Georgy Litichevsky schijnt van een andere generatie. In doeltreffende tekeningen en schilderijen lijkt hij op de Russische Keith Haring door steeds dezelfde twee hoofdfiguurtjes, een oranje en een rood buitenaards wezentje, in verschillende scènes te laten opduiken. Zijn werk staat vol met cyrillische teksten. Je zou ze willen lezen, opdat je er dieper in kan doordringen.

In de volgende zaal klinkt geweldige muziek: gaar, rauw en vol psychedelica, alsof iemand met een tapedeck alles heeft opgenomen. De registratie van een optreden, met schaars publiek, klettert door de ruimtes, waardoor de speelsheid verdwijnt en de onleesbare cyrillische teksten zwanger worden van onbekende betekenis.

Na al het visuele geweld is The Blue Noses Group (Viacheslav Misin & Alexander Shaburov) een esthetische verademing. Drie loops worden geprojecteerd op de marmergeblokte vloer, waarvan het doeltreffendste werk Lenin toont die zichzelf keer op keer omdraait in zijn graf. Er zou meer werk van The Blue Noses Group te zien zijn, maar de karikaturale afbeeldingen van onder andere Bush en Putin zijn aan de grens tegengehouden in verband met ‘foute exportpapieren’. Enkele dagen daarna is hun galeriehouder overvallen en in elkaar geslagen door een groep rechtsnationalisten.

De titel Dilettante: From Lenin To Putin And Back Again is goed gekozen: in welk systeem Rusland zich ook bevindt, communistisch of kapitalistisch, het blijven dictatoriale systemen. Dat is te merken in de tentoonstelling. Hier staat niet de kunsttheorie centraal, maar (de kritiek op) de situatie in Rusland. Wel op de manier van de dilettant, dat letterlijk ‘amateur’ betekent of ‘iemand die een kunst of wetenschap uit liefhebberij beoefent’. Amateuristisch oogt het vaak, maar bij alles spat de liefde en energie van het werk af. In de begeleidende zaaltekst geeft Marres eerlijk aan dat hun interesse voor de dilettant eerder cultuurhistorisch is, maar dit geldt niet voor gastcurator Svetlana Kunitsina. Voor haar is dilettant een geuzennaam, met een positie die in Rusland behoorlijk actueel is. Hoe actueel zie ik ‘s avonds op het achtuurjournaal: er zijn tientallen personen opgepakt tijdens een vreedzame betoging voor meer democratie in Rusland.