Gast en gastheerschap: ontmoet Upominki

Jan Peter Verhagen
Domenico Billari, TAKE A BREATH… THE BEST MUST COME (2013) Courtesy: Upominki

De kunstenaar en oprichter Weronika Zielinska vergelijkt Upominki, dat geschenk betekent in het Pools, met een cadeauwinkel. Maar niet een cadeauwinkel volgens de commerciële standaard. De begrippen gastvrijheid en wederkerigheid staan bij Upominki in een hoog vaandel. Twee tentoonstellingsruimtes en een werkplek vormen Upominki. Zielinska duidt Upominki als ruimte en methodiek. “Ik heb een kind en kan niet makkelijk lang reizen, daarom vraag ik kunstenaars hier te komen.” Samen met hen ontwikkelt ze projecten, die gemiddeld een maand tentoongesteld worden. De niet-materiële samenwerking, de weg die wordt bewandeld, is voor haar de sleutel van deze plek. Wederkerigheid is belangrijken Zielinska verlangt van de deelnemers wat terug, een (niet-financiële) transactie is noodzakelijk.

Zielinska is kunstenaar, gastvrouw, mediator en moeder. Haar opleiding genoot ze aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Vervolgens behaalde ze een master Artistic Research aan de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek richt zich op het concept van gastvrijheid en gebruikt ze het werk van de kunstenaar Kipras Dubauskas. Kunstvlaai bood Upominki de mogelijkheid om met Dubauskas samen te werken. Dubauskas onderzoekt de relatie tussen kunstenaar en publieke ruimte. Hij gebruikt hiervoor processen en strategieën die verbonden zijn aan psychogeografie, de door Guy Debord geïntroduceerde speelse verkenning van de stedelijke omgeving. Dubauskas werkte als kunstenaar veel met graffiti, “dat doet hij nog steeds, maar dan zonder spuitbus”, vertelt Zielinska.

Over het project voor Kunstvlaai wil ze niet veel loslaten, alleen dat het werk zich richt op de spanning die is ontstaan tussen de overheid en kunstenaars(initiatieven). Kunstenaars waren en zijn boos. Zielinska is van mening dat het hier gaat om het spanningsveld van de verwachtingen die er waren en de mogelijkheden die er nu liggen. Dubauskas is gefascineerd door de kapitalistische structuur van het billboard en daar gaat hij in deze context wat mee doen.

De status van de gast is voor Upominki een belangrijk gegeven. Dit begon bij een eerder project, Guestroom (2011), waar kunstenaars twee weken introkken bij Zielinska en haar man en eindigde met een presentatie. “Wij waren host, de kunstenaar was host en ook het publiek was host”, legt Zielinska uit. Ze maakt al voor de oprichting van Upominki een verbinding met de Franse etnoloog Marcel Mauss en zijn concept van het geschenk. Mauss definieert geven als een verplichtende verbinding, een overeenkomst van wederkerigheid waarin gastvrijheid, sluipende hartelijkheid en uitdaging samengaan.

Het is een spanningsveld waarin Zielinska zich continu begeeft. Of gastvrijheid alleen thuis kan worden bedreven of ook op een meer neutrale plek waar de verantwoordelijkheid niet noodzakelijkerwijs bij de gastvrouw ligt, is de motivatie om te zoeken naar een ruimte waar deze spanningsvelden verder ontwikkeld kunnen worden. Het vormt de basis van Upominki. Het concept van gastheerschap dat ze gebruikt, creëert de noodzakelijkheid tot transacties. Zielinska haalt Jacques Derrida aan om het uit te leggen. De gastheer is thuis, door het bezoek van de ander, die van buiten het thuis komt. Deze confrontatie zorgt ervoor dat de gastheer, van binnenuit, het huis van buiten benadert. Zo ontstaat wederkerigheid die niet in een vastomlijnde definitie valt te kaderen, het is geen gegeven.
De aard van de gastvrijheid wordt mede bepaald door de bezoeker. “Ik durf veel”, aldus Zielinska. Dat is maar goed ook, als gastvrouw die wederkerig afhankelijk is van kunstenaars en kunstminnend publiek. Wees welkom op Kunstvlaai.

Ghislain Amar, TWO CONCRETE CAST OF TWO STAIRS EACH, PAINTED BOOK (2012) Courtesy: Upominki