Volkskunst in een hedendaags jasje en andersom

Roos van Put

Met de tentoonstelling Un art populair die nu is te zien bij Fondation Cartier pour l'art contemporain in Parijs wilde conservator Hervé Chandès tonen dat volkskunst niet zozeer is gerelateerd aan onveranderlijke tradities, overerfde procedures en vaste vormen, maar dat deze vorm van kunst vooral een spiegel is van de mens en zijn bezigheden, van zijn herinneringen en gebruiken. Chandès stelde een tentoonstelling samen met werk van kunstenaars uit Europa, Azië, Noorden Zuid-Amerika waarbij het geheel toont dat de natuurlijke scheidingslijn tussen volks- en hedendaagse kunst helemaal niet zo strikt is als wordt verondersteld. Volkskunst blijkt niet alleen prominent aanwezig te zijn in de samenlevingen – collectieve contexten- zoals die bestaan in uiteenlopende verre werelddelen, maar is er ook in een hedendaagse variant, in een contemporain jasje. Met andere woorden; volkskunst dringt het terrein van de eigentijdse kunst binnen zonder altijd te verschijnen in de gedaante van de welbekende gemeenplaatsen. Belangrijk uitgangspunt voor Chandès was echter wel het tonen van zowel traditionele eigentijdse volkskunstuitingen (persoonlijk handschrift van Mexicaan Virgil Ortiz in relatie tot traditionele vormen van Cochiti-keramiek) als hedendaagse varianten (Wim Delvoye, België) zonder hiërarchie. Het ging hem om het laten zien van kunstvormen -gemaakt in verschillende werelddelen- die op de één of andere manier het leven van alledag verbeelden. Om een tentoonstelling die volks- en hedendaagse kunst samenbrengt waarbij duidelijk wordt dat de ene helemaal niet zo heel erg ver van de andere ligt én dat er sprake is van kruisbestuiving. Met de nadruk op kunstenaars en niet op de landen waarin de kunst is ontstaan. Hij wilde over de grenzen van zijn continent kijken en laten zien dat aan het maken van kunstvoorwerpen, waar ook ter wereld, een eigentijdse betrokkenheid en een dagelijkse omgeving ten grondslag ligt. Centraal bij Un art populair staat het begrip mimesis, de uitbeelding van de werkelijkheid in het kunstwerk. Hierbij zijn deze kunstvormen vooral een spiegel van de mens en zijn dagelijkse omgeving. Hoe uiteenlopend deze is, toont Un art populair. Samba's De dagelijkse omgeving van Adalton Lopes (Brazilië) concentreert zich rondom het vermaarde carnaval van Rio de Janeiro. Op miniatuurformaat swingen de bevallige dames en danst de menigte op wilde samba's. Het geheel doet denken aan van die apparaten die nu helaas nergens meer zijn te zien: je moest er een kwartje ingooien en prompt gingen de aapjes achter glas drummen, gitaar spelen en zingen.

Even landgebonden en herkenbaar Amerikaans is de installatie van Liza Lou. Op reëel formaat bootste zij een typisch Amerikaanse tuin, compleet met BBQ, na. Samengesteld uit kraaltjes en pailletten. Wie ooit een handjevol losgenaaide pailletten op een avondjurk heeft gezet, weet uit ervaring hoeveel tijd dit kost. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat Liza Lou jarenlang met vele assistenten aan deze installatie heeft gewerkt. De wereld die deze kunstenaar oproept bestaat uit glitter en glamour, uit namaak en fictie. Exact wat je je voorstelt bij het land van de vele mogelijkheden, waar niets onmogelijk lijkt te zijn, waar groot pas bestaat bij de gratie van groter, grootst. Het kunstwerk Memory Wares van Mike Kelley refereert aan het persoonlijke geheugen. Het werk is opgebouwd uit buttons en badges. De kunstenaar hergebruikt gebruiksvoorwerpen uit zijn privé leven met de bedoeling zijn eigen herinneringen levend te houden. De vorm die hij kiest voor dit kunstwerk heeft zijn oorsprong in de Canadese volkstraditie. Het is hier één van de voorbeelden waarbij duidelijk een interactie plaats heeft tussen overgenomen volkskunstvormen en hedendaagse 'hogere' kunst. Het is kunst die zich op het terrein van de kruisbestuiving beweegt, waarbij het artistiek inhoudelijke garant staat voor het in werking zetten van de verbeelding van de toeschouwer. Daarnaast is het tevens een feest voor het oog. Bij de tentoonstelling Un art populair ligt de nadruk in grote mate op het object, op het door de kunstenaar geconstrueerde ding dat is gerelateerd aan de dagelijkse werkelijkheid waarin hij of zij verkeert, waartoe hij of zij zich verhoudt. Het resultaat is een expositie waar kunstvormen zijn te zien die voortvloeien uit sociale gebruiken, die betekenis ontlenen aan een collectief verband, die prominent aanwezig zijn in samenlevingen die zijn georganiseerd rondom het begrip gemeenschap, die een weerslag zijn van de geschiedenis en traditie, die scènes uit het leven van alledag verbeelden, die een relatie leggen met een sociale of politieke context of die ontstaan vanuit het private gebied en in het publieke domein ineens beleefbaar zijn voor derden. Niet onvermeld mag hier overigens blijven dat de Fondation Cartier telkens bij dergelijke (mega)tentoonstellingen kunstwerken aankoopt of opdrachten geeft aan kunstenaars om een nieuw kunstwerk te maken. De Fondation bezit inmiddels over de 1000 kunstwerken.

UN ART POPULAIR, Wim Delvoye, Liza Lou, Alessandro Mendini, Takashi Murakami, Mike Kelley, Virgil Ortiz e.a., t/m 4 nov

Fondation Cartier pour l'art contemporain, Boulevard Raspail 261, Parijs. open: dinsdag t/m zondag