Voetbal. Het kon mij voorheen maar weinig interesseren. Dat ligt misschien aan mijn cultureel verantwoorde opvoeding, waarin deze volkssport met veel dedain als een overschat verschijnsel werd weggezet. Oranjegekleurde woonwijken en overvolle cafés met metershoge televisieschermen, waren doorgaans niet aan mij besteed. Onlangs ben ik pas echt goed ingevoerd in deze balsport. Niet dankzij de marketing van een plaatselijke club, maar via kunst in de openbare ruimte. In de artistieke wandelgangen wordt het fenomeen al enige tijd zonder gêne omarmd.

Zo vond in september de Poldercup van de Spaanse kunstenaar Maider López (1976) plaats. Via dit project wist Lopez de bal, het oer-Hollandse landschap en de typische poldermentaliteit op een bijzondere manier met elkaar te verenigen. Ze maakte hierbij slim gebruik van de uitstrekkende Zuid-Hollandse polders, om er vier grote voetbalvelden op te creëren. Tijdens dit één dag durende project, georganiseerd door SKOR | Kunst en Openbare Ruimte en Witte de With, werd echter niet zomaar een balletje getrapt. Dwars door de speelvelden liepen onhandige sloten, waardoor het spel zwaar op de proef werd gesteld. Iedere keer dat er een bal te water ging was er coalitievorming tussen de tegenstanders vereist. De tweehonderd amateurvoetballers waren op de dag van de wedstrijd dus letterlijk en figuurlijk aan het ‘polderen’ tot ze er uitgeput bij neervielen.

Het duurde niet lang of het volgende voetbal- en kunstproject diende zich aan. Op initiatief van de sportclub ASV Arsenal in Amsterdam Oud-Zuid, is er vanaf november 2010 gestart met het ‘inzaaien van kunst’ rond het voetbalveld en het clubhuis. Omdat ASV Arsenal niet zomaar wat gefröbel op haar club wilde, zocht ze naar een samenwerking met SKOR | Kunst en Openbare Ruimte om beeldend kunstenaars aan te trekken die wel raad wisten met de invulling van deze locatie. Uiteindelijk heeft een elftal kunstenaars de opdracht gekregen een permanente plek te veroveren op het terrein onder de toepasselijke noemer TERREINWINST. Gefaseerd wordt er nu kunst opgeleverd. In mei 2011 is het project voltooid. 

De kunstwerken gaan over het spel, de maatschappelijke context en in sommige gevallen over ASV Arsenal zelf. Zo fotografeerde Paulien Oltheten rituelen rondom het voetbalveld, zoals moeders die afscheid nemen van hun kroost via de tralies van het hek, of spelers die routinematig hun spieren oprekken. Door haar regie tilt Oltheten de bewegingen naar het niveau van een choreografie. De foto’s en haar gebruikelijke objectieve commentaar bij de beelden heeft ze verwerkt tot collages op de tafelbladen in de sportkantine.

Ook de doorgaans dodelijk saaie reclameborden langs het sportveld worden door een aantal kunstenaars onder handen genomen. Hans van der Meer die sinds eind jaren negentig uitvoerig het landschap van het amateurvoetbal verkent, kon natuurlijk niet aan deze lijst ontbreken. Voor TERREINWINST heeft hij ‘Tien manieren om geblesseerd te blijven liggen’ in beeld gebracht, waarbij hij verwijst naar de volwassen mannen die kermend en theatraal in het gras liggen terwijl er doorgaans maar weinig fysiek leed geleden is.

Het beeld is confronterend voor mannen die met deze zogenaamde schwalbes hun emoties weten te kanaliseren. Want wie gaat er geflankeerd door deze beelden zelf nog zo overdreven het slachtoffer uithangen? Naast werk langs het grasveld toont Hans van der Meer een aantal foto’s bij de kleedkamers en een film in de kantine van het clubhuis.

Marieken Verheyen reisde af naar Gambia, waar zo’n tachtig complete sponsoroutfits van ASV Arsenal via het goede doel waren terechtgekomen. Verheyen documenteerde haar zoektocht op een weblog en vond alle kleding terug, kleding die voor de Afrikanen een rijk bezit bleek te zijn. Ze maakte levensgrote panoramafoto’s waarop de trotse Gambianen – gestoken in reclameshirts uit Amsterdam – gehurkt op een rijtje zitten. Door de foto’s van de spelers direct op het speelveld te laten aansluiten, is het alsof de Afrikanen in levende lijve toekijken hoe hun collega’s uit Amsterdam spelen.

TERREINWINST zegt een brug te willen slaan tussen sport en kunst. In mijn geval heeft dat zeker effect gehad. Wie weet dat ik ooit nog eens spontaan een balletje ga trappen.