Beeldend kunstenaar Lizan Freijsen (1960) heeft iets met vlekken. Om dat te verklaren vertelt ze vaak hoe ze als kind tijdens vakanties op het bovenste stapelbed van het vakantiehuisje naar de schimmel- en vochtplekken en beestjes op het plafond lag te staren. Spinnen moesten verwijderd worden, en de vlekken volledig doorgrond, voor ze durfde te gaan slapen. Pas veel later, in 2002 (ze had de kunstacademie afgerond en verhuisde naar Rotterdam waar ze eigenaar werd van een tuinhuis), kwamen de vlekken opnieuw in haar leven. Nu echter niet als iets griezeligs dat in de gaten moest worden gehouden, maar als bronnen van (jeugd)herinneringen.

De vochtplekken in haar tuinhuisje werden voor Freijsen universums waarin ze zichzelf kon verliezen. Door het voortdurend toenemende vocht veranderen hun vormen voortdurend; het werden schilderijen op zich. En zo besloot de kunstenaar deze vlekken te promoveren tot het centrum van haar aandacht. Tegenwoordig fotografeert ze allerlei soorten vlekken (vocht, koffie, schimmel), om ze vervolgens te perfectioneren met behulp van een computer en uit te printen op monumentaal formaat. Uiteindelijk dienen ze als behang voor museumzaal, galerie of huiskamer.

In 2009 verscheen het boekje Starting a universe (12x17cm) bij de gelijknamige tentoonstelling in Kunstvereniging Diepenheim. De inhoud is enigszins confronterend, prettig grensverleggend (wat is kunst, wat is smaak?) en aangenaam vertrouwd (wie heeft er geen vochtvlek onder de gootsteen of in de douche?). Maar belangrijker nog: het is eindeloos fascinerend. Wat zou de herkomst van de vlekken zijn? Vertonen vlekken steeds hetzelfde gedrag? Is dat niet precies de Kleine Beer? Kijk, een konijn met een paardenstaart! Hermann Rorschach (de psychiater die zijn patiënten inktvlekken liet interpreteren om inzicht te krijgen in hun karaktertrekken en impulsen) is er niets bij.

Het boekje bundelt een aantal teksten, een gedicht en enkele in kleur gedrukte foto’s van Freijsens installaties in situ. Als toegift zit er een uitneembare tijdslijn van de prehistorische tijdperken in, deels met eigen vlekken, deels aangevuld. Het grootste gedeelte is echter gereserveerd voor een selectie vlekken uit het gestaag groeiende vlekkenarchief. Dat is gecatalogiseerd naar gelijkenis met andere bestaande fenomenen, zoals hemellichamen, maar ook landschappen, voedsel en dingen in huis.

Alles is gedrukt in sepia met een glanzende, goudkleurige finish die zorgt voor diepte in de foto’s. De prachtige, soms bijna roest- en chocoladekleurige schakeringen op de locatiefoto’s komen daardoor niet helemaal tot hun recht. Daarnaast kunnen de titels van de vlekken de eigen fantasie een beetje in de weg zitten. En het formaat van het boekje is misschien wat aan de kleine kant: zo’n monumentale vlek in de hoek van een kamer heeft in werkelijkheid nu eenmaal een ander effect dan op een foto. Dat levensechte effect is misschien wel nodig om de volledige schok en bewondering te ervaren die Freijsen voelt wanneer ze naar een vlek staart.

Niettemin maken het formaat en het gebruik van kleur nieuwsgierig naar het echte werk. In de handen van Lizan Freisen worden de lelijkste vlekken simpelweg mooi. Ze bevordert de vochtvlek van een viezig verschijnsel dat het liefst wordt verstopt tot een object met esthetische waarde. Door vlekken uit te vergroten houdt Freijsen bovendien (zelfbedachte) herinneringen levend: aan een watersnoodramp, aan iets te onstuimige geliefden die een bad deden overlopen, of aan die keer dat de deksel van de snelkookpan niet goed dichtzat en de snert tegen het plafond spatte.