In West-Europa zijn wij de yurt gaan associëren met festivals en glamping. De in Nederland wonende Russische kunstenaar Gluklya herinnert ons in haar tentoonstelling To those who have no time to play aan het oorspronkelijke nomadische karakter van deze tent uit Centraal Azië. In de tentoonstellingszaal van Framer Framed staan maar liefst drie yurts en een toneeldecor. Elk kunstwerk vertelt een ander verhaal over migratie.
Dat begint relatief dichtbij huis met de yurt Two Diaries Shelter (2017-2022), waarin het verhaal van twee migranten centraal staat, namelijk de Koerdische activist en dichter Murad Zorava en de kunstenaar zelf. Gluklya huurde een atelier in één van de twee torens van de Bijlmerbajes. In de andere toren zat een AZC, waar Zorava verbleef. Zij nodigde hem uit tot het bijhouden van een dagboek. De schrijfsels kun je in boekvorm lezen op een houten bankje in de rood-blauwe yurt. Toch laat je je ogen al snel over het bijzondere interieur van de yurt glijden, waar allemaal vreemd gevormde, kleurrijke kussens op de grond liggen. De kussens verwijzen naar een openhartige passage in het dagboek van Zorava, waarin hij uitlegt hoe noodzakelijk een kussen voor hem is om te slapen, doordat hij deze niet had in zijn gevangeniscel waar hij als zestienjarige gemarteld werd. Het was dus zeer wrang toen in zijn kamer in het AZC een kussen ontbrak. De zachtheid van het textiel verbloemt dus een ellendig verhaal en geeft de vrolijk gekleurde yurt een naargeestige bijsmaak. Zo speelt Gluklya telkens met onze perceptie en creëert ze gelaagde ruimtes.
Dat gebeurt ook in Red Yurt (2021-2022). Deze ruimte is bedekt met vilten kleden met daarop een geverfd patroon van bloemen waarvan de wortels overgaan in aderen waar bloed doorstroomt, een motief dat door de hele tentoonstelling woekert. Binnenin de yurt staat de televisie aan, waarop een vrouw verhalen vertelt over naaisters met werkdagen van achttien tot twintig uur uit Kirgizië, een voormalig Sovjetland met een van de grootste textielindustrieën ter wereld. Het is een groot contrast met het communisme waarin arbeiders vaste werktijden hadden. Deze trieste verhalen worden afgewisseld met folkloristische spookverhalen. Deze yurt laat zo een discours zien tussen de oude Kirgizische tradities, Sovjetkolonialisme en het hedendaagse kapitalisme dat mensen dwingt tot immigratie. Bovenop de yurt is een mannequin te zien in een rode jurk. Het hoofd en één arm ontbreken. De andere arm steekt omhoog in een gebalde vuist. Het kan gezien worden als een teloorgegaan communistisch symbool uit de Sovjet-Unie, of als een hedendaagse feministische oproep om solidariteit. Toch voelen beiden voor westerse ogen als een onbereikbare droom voor deze naaisters.
In de derde, witte yurt Melting Snowball (2017-2019) brengt Gluklya ons naar haar thuisstad Sint-Petersburg. Ook hier staat een oude socialistische traditie uit de Sovjetperiode centraal. Op drie beeldschermen in de yurt zie je de 1 mei-demonstraties die ze documenteerde tussen 2017 en 2019. In de natte sneeuw lopen mensen met protestborden. Met de witte yurt als sneeuwbal maakt Gluklya een speelse verwijzing naar de keien die tijdens de Russische Revolutie gegooid werden door de bolsjewieken tijdens de bestorming van het Winterpaleis, maar het onderstreept ook de fragiliteit van protest, dat in het huidige Rusland niet meer kan plaatsvinden. De mensen die je voorbij ziet komen worden nu vanwege hun politieke standpunten in de gaten gehouden door de overheid of zijn gevlucht naar het buitenland. Deze yurt is daardoor gehuld in een mantel van nostalgie, die zonder opsmuk eveneens kil aanvoelt.
Uiteindelijk komt alles wat binnenin de yurts smeult naar buiten in het kunstwerk Antigone Update (2020-2022). Gluklya maakte deze heropvoering van de klassieke tragedie van Sophocles in samenwerking met leden van het vluchtelingencollectief Matras Platform. Hun stemmen zijn te beluisteren in een hoorspel en de personages worden enkel gerepresenteerd door kostuums op een podium. Het toneel wordt omringd door een publiek van grote narcissen van textiel, en naaimachines die plots beginnen te draaien. Door deze vreemde beeldtaal heeft de bewerking, waarin zusterlijke solidariteit centraal staat, iets absurdistisch gekregen wat zorgt voor een afstand tussen de kijker en het werk. Die afstandelijkheid is wellicht de bedoeling, want Gluklya heeft juist gekozen voor een toneelstuk dat het geweten thematiseert, iets dat in het Westen de leidraad vormt voor het filosofische en politieke denken, maar wat voor mensen buiten Europa, die deze denkbeelden niet met de paplepel ingegeven hebben gekregen, ongrijpbaar is. Dat motiveerde Gluklya het werk met migranten te ontcijferen. Telkens zoekt zij contact met de ander en telkens wordt voelbaar dat zij als migrant met haar eigen geweten en schuld worstelt, vanwege familie en vrienden die ze in haar thuisland heeft moeten achtergelaten. Vandaar dat Antigone Update als laatste kunstwerk zo goed past.
Als Russische onderstreept Gluklya dat schuldgevoel nog eens door protestkleding en spandoeken met leuzen, waarmee ze zich als kunstenaar uitspreekt tegen de Russische inval in Oekraïne. De vraag is of wij als westerse kijker dat schuldgevoel ook overnemen. Curator Charles Esche stelt in zijn essay dat de titel van de tentoonstelling To those who have no time to play niet zozeer refereert naar migranten, maar naar het westerse publiek. Daar zou hij weleens gelijk in kunnen hebben want in hoeverre zijn wij in het Westen bereid om daadwerkelijk te engageren met migranten? Steken wij niet liever onze kop in het zand? Gezien de grote stromen vluchtelingen uit Oekraïne, Syrië en andere landen, en het ACZ in Ter Apel dat uit zijn voegen barst, is het eigenlijk vreemd dat wij in Nederland bij een yurt nog steeds alleen maar aan recreatie en verre landen denken.
Sietske Roorda is freelance kunstcriticus, schrijver en podcaster. Momenteel werkt ze aan een nieuwe podcast Haarlem Buitenbeeld.
