The Beauties of Beauty

Wilma Gerlings

Is schoonheid ooit weg geweest uit de beeldende kunst? Wie de tentoonstelling The Power of Beauty, ‘De terugkeer van schoonheid in de hedendaagse kunst' in het Helmonds Gemeentemuseum bezoekt, wordt niet geacht daaraan te twijfelen. En waarom ook? Aan de kunstwerken ligt het niet. Die zijn zonder meer verleidelijk en oogstrelend mooi. Maar het thema: de schoonheid en bovenal haar ‘terugkeer', is geforceerd. De aan de tentoonstelling ten grondslag liggende gedachte, dat schoonheid in de twintigste eeuw onder invloed van conceptuele voorwaarden vermoord zou zijn, is kortzichtig. Nog afgezien van het feit dat de formulering ervan zo theatraal is, dat je geneigd bent het niet serieus te nemen. Na de herhaaldelijk doodverklaarde schilderkunst is het nu de beurt aan de schoonheid.

Persbericht, zaaltekst en publicatie willen je overtuigen van het feit, dat het in de twintigsteeeuwse kunst niet langer meer ging om de esthetische kwaliteiten van het kunstwerk, maar theorie, concept en proces voorop stonden. Dat schoonheid, kleur, textuur, maat en verhouding van essentieel belang zijn voor diezelfde twintigsteeeuwse kunst wordt niet genoemd. Ik denk aan de schilderijen van Yves Klein, de fotogrammen en lichtmodulator- beelden van Laszlo Moholy-Nagy, alle Op Art werken, maar ook aan de esthetica van Marina Abramovic, Rémy Zaugg of van Aernout Mik en Job Koelewijn. Schoonheid is geen absoluut begrip meer. Zoveel stromingen, zoveel beelden, zoveel schoonheden. Zelfs de verheerlijking van het lelijke, het verhevene en het soevereine, zoals begin jaren negentig gecultiveerd in abjecte kunst, is gelieerd aan schoonheid, of tenminste aan de cultuurbepaaldheid ervan.

Dat het concept van de tentoonstelling meer aanleiding geeft tot nadenken dan de geselecteerde werken, heeft alles te maken met het idee van de samenstellers dat schoonheid universeel is. Op dat punt is de tentoonstelling zeer overtuigend. De geselecteerde werken van vijftien internationale kunstenaars zijn hier bijeengebracht voor de eendimensionale schittering. Helaas geldt voor het merendeel dat die schoonheid niet verder reikt dan de huid.

De geschiedenis, theorievorming en receptie van het begrip schoonheid in de kunst zet meer aan tot denken dan menig tentoongesteld werk. Met name de foto's van Cornelie Tollens en de duo's Inez van Lamsweerde en Vinoodh Matadin en Pierre et Gilles zijn valso verleiders, die respectievelijk eeuwenoude symbolen, archetypische beelden en mythologiën vertalen in eigentijdse glossy glamour zinnebeelden der ijdelheid. Zij schitteren in valse schoonheid, maar ‘soit', vals is ook mooi. De kracht van schoonheid heeft de beleving ervan overwonnen. Schoonheid is hier skindeep en saai. De kracht van het beeld en de autonomie van het kunstwerk zijn ondergesneeuwd door de verleidelijke make-up van een perfecte maquillage.

Wie de terugkeer van schoonheid, of wat ervoor moet doorgaan, voor lief neemt, kan zich in het Helmonds Gemeentemuseum beter laten verleiden door de geheimzinnige en filmische, grofkorrelige zwartwit foto's getiteld Allegories Of Beauty van de Amerikaan Sam Samore. Of zich verdiepen in de relatie van inhoud en vorm, tekst en beeld en de representatie van het verhaal in het persoonlijke videodagboek Linneaus, Flower Clock van Fiona Tan, dat vorig jaar nog deel uitmaakte van de tentoonstelling Art and Science in de Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen te Amsterdam.

De ultieme beleving van schoonheid bieden de highheelded Aphrodites van de Italiaanse Vanessa Beecroft. Ze staren je met hun wezenloze dromerige blikken aan. Alsof ze recht door je heen kunnen kijken. Ze bewegen niet, praten niet en zoeken niet eens oogcontact. Terwijl zij er hooggehakt en schaars gekleed mooi staan te wezen en aanvankelijk een gewillig lustobject voor het gretige oog van de beschouwer zijn, worden de rollen al snel omgedraaid. Des te nieuwsgieriger je bent, des te verlegener je wordt. Aan de hooggehakte Aphroditen van Vanessa Beecroft valt niet te ontsnappen. Eenmaal een blik geworpen op deze bloedmooie dames, die deels gekleed gaan in Gucci bikini's en deels naakt zijn, en je bent verloren. Slachtoffer geworden van een fysiek kijken, ervaar je hun lot van het poseren om daar urenlang op vijftien centimeter hoge hakken gehurkt, zittend of staand zich niet te mogen verroeren en trekt de geschiedenis van het naakt in de schilder- en beeldhouwkunst als in een film aan je ogen voorbij. Voor schoonheid wordt in de beeldende kunst een hoge tol betaald. Denk eens aan al die door de jaren heen poserende naakten, urenlang staand in te koude ateliers en weken- soms maandenlang onderworpen aan de langzame procédés van olieverf en brons. Maar dit terzijde. Voor wie van zoveel schoonheid even op adem moet komen kan tot besluit languit liggend in de kleurrijke stapelbedden installatie Non Stop (Innsbruck) van Fransje Killaars genieten van en denken aan al het mooie en zacht wegdromen. And having sweet dreams about beauty and its beauties.

THE POWER OF BEAUTY, DE TERUGKEER VAN SCHOONHEID IN DE HEDENDAAGSE KUNST, Thomas Struth, Daan van Golden, Mariko Mori, Bill Henson, Yuk-Lin Tang en Pipilotti Rist, t/m 9 januari 2000

Gemeentemuseum Helmond, Kasteelplein 1, Helmond