Een stad. Niet zomaar een stad, maar een ‘roze gevangenis’. Een donkeroranje gloed komt de vroeg zestiende-eeuwse kapel uitgestroomd. Het aantrekkelijke licht trekt de bezoeker als een magneet de ruimte in. Het lijkt wel een droomwereld, een aangename plek om te vertoeven. Eenmaal aangekomen bij de installatie blijkt niets minder waar: in de tentoonstellingsruimte wordt bijna vijftig vierkante meter aan vloeroppervlak gevuld met een grimmige miniatuurstad getiteld Pink Prison. 

Het idee voor deze dystopische stad ontstond iets meer dan een jaar geleden toen Afra Eisma en Kubilay Mert Ural een biertje zaten te drinken. “We hadden het in eerste instantie over de drijfveren en bijkomende problemen, verwachtingen en opgelegde houdingen waar je tegenaan loopt als professioneel kunstenaar. Waarom moet het altijd zwaar en ingewikkeld zijn? We realiseerden ons dat de focus te vaak ligt op het maken in het belang van een tentoonstelling of een veeleisende kunstinstelling. Tijdens de residentie bij Hotel Maria Kapel hebben we als tegengeluid de speelsheid en het onbekommerd ontdekken als basis genomen van het makerschap.” Daaruit komt deze installatie voort: van kartonnen dozen, plastic flessen en hergebruikte stukken gekleurd kunststof, bouwden Eisma en Ural een stad die op het eerste gezicht magisch oogt maar in detail juist afschrikwekkende, duistere taferelen bevat.

De clustering huizen, torens en kerken komt onheilspellend en surreëel over door de onrealistische verhoudingen en lijkt uit het niets te zijn opgetrokken. “De eerste paar weken van de residentie hebben we vooral gefocust op de fundamentele structuur van de stad. Dat hebben we zwaar onderschat, het was veel meer werk dan we aanvankelijk dachten. Pas de laatste twee weken hebben we de gedetailleerde scènes gecreëerd.” 

In de stad zijn namelijk allerlei minuscule scènes te ontdekken. We zien bijvoorbeeld de aanval van een ufo vol aliens op een voetbalveld. De taferelen komen deels voort uit een aantal kernachtige verhaallijnen die de kunstenaars voordat de residentie begon al hadden opgeschreven, andere scènes hebben zich ontwikkeld tijdens het experimentele maakproces, vaak gevoed door onderlinge grapjes. Zo is er Nacho Picchu, een vulkaan-achtig sculptuur waarin associaties met de Peruaanse ruïnestad van de Inca’s versmelten met de welbekende nacho’s met kaas uit de oven. Dit ontstond na een opmerking van artistiek directeur Inez Piso toen ze de hoop zwarte lava met oranjerode verf zag. 

‘Shit Show’ staat ergens op een spandoek bij een zanderig terrein waarop speelgoed crossauto’s met terreinbanden en miniatuurmensjes bezaaid met bloed verspreid liggen. Het is een morbide scène waarbij de titel zorgt voor humor en luchtigheid. Wat heeft zich hier afgespeeld? Wat is dit voor stad? Ook in etalageruiten en onder een grote boom, met bij wijze van bladerdak hersenen die zo uit een anatomisch model lijken te komen, spelen zich onbeduidende taferelen af; waar kinderen op straat spelen, staan even verderop soldaten met hun geweer paraat en inwoners van de hoogste gebouwen bungelen, alsof het niks is, met hun benen over de rand.

“Als het een gelukkige stad was geweest, was het moeilijker om de obstakels en de zoete depressie van de kunstenaar uit te drukken dan nu de stad een grauwer uiterlijk heeft,” legt Ural uit. En aan alle objecten kleeft een bijzonder verhaal: “We hebben absurde gesprekken gevoerd met mensen van Marktplaats die hun collectie van 500 speelgoedauto’s verkopen voor 50 cent per stuk. Je zou kunnen denken: wat is daar het nut van? We kwamen erachter dat ze gewoon verlegen zitten om een praatje en middels het object hun verhaal kwijt willen.” 

Dit ambigue aspect is ook terug te vinden in de manier waarop Pink Prison vanuit verschillende perspectieven te observeren is, waardoor er een droste-effect ontstaat. In de bioscoopzaal in de kelder van Hotel Maria Kapel speelt een bijna 8 minuten durende video die met een actiecamera geschoten is vanaf het dak van een bestuurbare auto die door de straten rijdt; een perspectief dat je als bezoeker nooit zal ervaren aangezien het niet is toegestaan de stad te betreden. Deze video geeft het meest gedetailleerde perspectief en is tegelijkertijd het meest ongrijpbaar. In de kapel blijf je als toeschouwer op een zekere afstand en wordt het verlangen gewekt dichterbij te komen en gehurkt elk detail met eigen ogen te aanschouwen. Tot slot is het mogelijk om de stad vanaf de balustrade te bestuderen. Het plaatst de bezoeker in de schijnbaar hoogste machtspositie terwijl deze ook de grootste afstand tot de installatie heeft. 

Het bewust inzetten van deze gelaagde opstelling biedt een metafoor voor het niet kunnen overzien en begrijpen van wat er in een stad gebeurt. Het verbeeldt de menselijke nietigheid, de drang om te controleren en de langzame overname van de wereld door technologie.

“Wat we met Pink Prison hebben geprobeerd te doen, is het aanraken van relevante onderwerpen zonder iets te beweren,” vertelt Eisma wanneer we een ronde maken om de stad. Eisma en Ural hebben er bewust voor gekozen technische elementen zoals stekkerdozen en bekabeling niet te verbergen maar in te zetten als de schijn van transparantie. Dolen rondom de installatie is als een ongrijpbare droom, waarin een zoete fantasie zich feilloos vermengd met de nare nasmaak die een nachtmerrie kan hebben: wanneer je in de ochtend een poging doet de droom of nachtmerrie na te vertellen, is het onmogelijk te beschrijven wat er gebeurde en hoe het daadwerkelijk voelde. Pink Prison is een surrealistische, maar een op sommige punten angstvallig realistische installatie met een kritische ondertoon. 

De twee kunstenaars zijn erin geslaagd tijdens deze experimentele, speelse samenwerking een werk te maken dat doet denken aan Michel Gondry’s The Science of Sleep vanwege de filmset die gemaakt is van kartonnen dozen en mechanische speeltjes die er rondslingeren. Gondry’s werken worden ook wel ‘filmische dromen’ genoemd. De manier waarop hij het onbewuste de leidraad van een film laat bepalen, komt terug in hoe de kunstenaars tijdens het opbouwen luisterde naar de melancholische klanken van Slowdive. Deze referenties worden weerspiegeld in het materiaalgebruik en de dromerige aspecten van de installatie.

Eisma’s intieme werelden en lichtvoetige eigenzinnigheid in combinatie met het unheimische karakter en het droomachtige in Ural’s werk, resulteert in een installatie waarbij je je het liefst klein zou wil maken om door de straten te dwalen en je even Alice in Wonderland te wanen. 

Welkom in Pink Prison.

Puck Kroon is werkzaam als kunstenaar, schrijver, redacteur, organisator en curator Pink Prison kwam voort uit een residentieperiode (20 juli – 20 augustus 2022) van Afra Eisma en Kubilay Mert Ural.