BRAAF, is mijn eerste reactie op de tentoonstelling Art Primeur in Dordrecht: het is allemaal wel erg braaf. Mooi uitgevoerde kunstwerken, professioneel ingerichte tentoonstelling, ieder werk krijgt de ruimte en er is een goed verzorgde catalogus. Maar ik mis een noodzaak, het is allemaal zo mooi, doorwerkt en technisch perfect afgewerkt. Er bekruipt me een verlangen naar ruwe en bijeengeraapte installaties, naar lelijke dingen en ranzige details, naar ‘over the top’, naar heel groot of heel klein, naar fascinerende krabbels en slecht gemonteerde video’s, naar humor, boosheid of verdriet. Het is allemaal zo ont-zet-tend keurig.

Sinds 1995 organiseert de Stichting Art Primeur elk jaar een tentoonstelling met pas afgestudeerde kunstenaars van de verschillende kunstacademies in Nederland. De selectie van 2002 is uitgebreid met een nieuwe lichting beeldend kunstenaars uit Oostenrijk, Tsjechië, Hongarije en Slowakije. Art Primeur wil een podium bieden voor startende kunstenaars, jonge ‘veelbelovende’ academieverlaters kunnen zo in contact komen met galeriehouders, curatoren, verzamelaars en andere geïnteresseerden. De pas afgestudeerden worden geselecteerd door een commissie van deskundigen (mensen uit de museumwereld, galeriehouders, beeldend kunstenaars en publicisten).

De Nederlandse selectie bestaat voornamelijk uit werken die een herinnering oproepen aan beroemde hedendaagse kunstenaars als Mark Manders, Luc Tuymans en Rineke Dijkstra. Ik weet ook wel dat het niet eenvoudig is om steeds met iets nieuws te komen en ik vind dat ook niet nodig. Maar een eigen verhaal onderzoeken en vertellen en niet bang zijn voor onvolkomenheden, lijkt me toch een stuk uitdagender voor beginnende kunstenaars. Ik wil graag verrast worden door een onderzoekende houding. Een handschrift dat duidelijk nog niet uitgekristalliseerd is maar nieuwsgierig maakt naar de verdere ontwikkeling van de beginnende kunstenaar. Geen kunstwerken die helemaal ‘af’ zijn en waar er nog wel tientallen van zullen volgen. Enkele kunstenaars uit de Oost-Europese selectie van Art Primeur hebben nog wel wat rafels te bieden. Radka Müllerová (Academy of Fine Arts te Praag) toont een interactief ‘schilderij’. Dit schilderij wordt op de muur geprojecteerd. Met de muis van een computer kun je de sciencefiction figuur in een liefelijk landschap met eendjes aanklikken. Het schilderij wordt film. De figuur vist een eendje uit de vijver en met zijn dode buit loopt hij door het landschap. Bij een flatgebouw aangekomen valt het beeld stil en kun je als toeschouwer klikken op de verschillende oplichtende ramen van de flat. Achter ieder verlicht raam speelt zich iets anders af. Een Aziatisch stel telefoneert, een kind slaapt, een meisje ligt half ontkleed op de bank.

Er is één raam waarachter zich alleen een kleurig geschilderd interieur bevindt. Op dit raam kun je doorklikken waarna de sciencefiction figuur zich naar de kamer beweegt en zijn eend opeet. Vervolgens verschijnt hem in zijn droom iemand die hem deze ‘moord’ zeer kwalijk neemt. Het verhaal eindigt met een beeld van mediterende boeddhistische monniken.

De moraal van dit verhaal is of heel plat of niet duidelijk. De combinatie van schilderij, foto en tekening, dit alles bewerkt en interactief gemaakt met de computer, is interessant maar niet erg uitgewerkt. Waarom kan de kijker het verhaal geen andere wending geven door op een van de andere verlichte ramen te klikken? Het doel van bepaalde ingrepen, zoals het naast elkaar projecteren van twee dezelfde beelden, is onduidelijk. Al met al geen perfect kunstwerk, maar wel een werk dat vragen oproept en de aandacht trekt. Er zitten nog allerlei aanknopingspunten in het werk waar Radka Müllerová mee verder kan. Hiaten met potentieel.

Berndnaut Smilde (Academie Minerva Groningen) verkoopt zijn schilderijen in aantrekkelijke doe-het-zelfverpakking. In een bijgeleverde instructiefilm toont de kunstenaar waar en hoe het net aangeschafte kunstwerk kan worden opgehangen. Zijn voornaam is zijn merk. Naast schilderijen brengt hij ook ‘Berndnaut-imago’s’ aan de man. Een kant-en-klaar pakket met driedelig pak, mobiel en agenda, bezorgt de consument bijvoorbeeld het imago ‘self assured’. Naast het pakket wordt een ‘reclamefilm’ vertoond waarin de kunstenaar zelf laat zien wat er verwacht wordt van iemand die zich dit imago wil aanmeten. Met zijn werk reageert Berndnaut op de consumptiemaatschappij. Niet een onverwacht of nieuw onderwerp, maar wel weet hij zijn verhaal zo te vertellen dat het vragen oproept. Hij biedt niet echt een nieuw imago, hij biedt ´het verhaal van een nieuw imago´. De schilderijen die hij verkoopt zullen door sommigen zeer gewaardeerd worden. Maar welke waarde vertegenwoordigen zij, eenmaal uit hun verpakking gehaald en volgens de instructies boven de bank gehangen? Hij benadert zijn kunstwerken als consumptiegoederen, en levert zogenaamd zeer bruikbare producten. De aloude vraag naar de aard van het kunstwerk wordt door hem toch weer op een verrassende manier gesteld.

Bij deze kunstenaar geen rafels, het geheel is behoorlijk doorwrocht. Humor en een groot gebaar onderscheiden dit werk wat mij betreft van veel andere Art Primeur deelnemers. De jonge kunstenaars van Art Primeur kregen dit jaar een workshop presenteren aangeboden. In gesprekken met een aantal ervaren mensen uit het veld (o.a. Jean Bernard Koeman, artistiek directeur W139, Catherine David, directeur Witte de With Rotterdam en Maxine Kopsa, curator bij o.a. galerie Fons Welters) kregen zij adviezen bij het selecteren en presenteren van hun werk. Misschien dat de nieuwste lichting kunstenaars zo goed opgeleid en begeleid wordt dat zij als professionele kunstenaars de ‘kunstwereld’ binnenwandelen. Maar als deze professionaliteit vervolgens zo weinig te raden en te verlangen overlaat heb ik liever de onhandigheid van vroeger.