Een uur voor de opening van haar tentoonstelling in de Appel arts centre spreek ik met Céline Manz in het café onder de kunstruimte. Een week eerder bezocht ik haar studio en projectruimte STUDIO 47, waar ze bezig was een selectie uit 1832 werken te maken. Het aantal is in de Appel nog steeds imposant – in één ruimte is Rythme sans fin te zien in notitieboekjes, op servetten, treinkaartjes en enveloppen: alles wat Manz binnen handbereik had.
Er is een reeks aan copyrightwetten die kunstenaars of hun nalatenschap beschermen. Je kunt de werken in musea zien, maar op het internet staan enkel aanduidingen dat reproductie niet mogelijk is. Een voorbeeld daarvan is Rythme sans fin, een gezamenlijk werk van Sonia en Robert Delaunay dat bestaat uit een ritmische schakering van felgekleurde schijven. Na Robert’s dood in 1941 zag Sonia de noodzaak om de nalatenschap op een manier te presenteren die recht deed aan haar man. Rythme sans fin is een werk dat Sonia in 1923 als textielstudie uitvoerde en dat later een leidmotief in hun gezamenlijk oeuvre is geworden, waarbij Sonia maar liefst 1832 variaties op het thema maakte.
Manz bracht een eerbetoon aan de kunstenaar door Rythme sans fin 1832 keer na te tekenen en te schilderen, maar brengt hiermee iets anders onder de aandacht. In tegenstelling tot het werk van Robert is het werk van Sonia Delaunay slecht vindbaar vanwege de strenge copyrighteisen rondom haar nalatenschap. “Sonia Delaunay is als een geest. Je ziet haar naam maar krijgt altijd de melding ‘reproductie niet toegestaan’. Hieruit is mijn idee voor deze Vrijplaats ontsprongen”, aldus Manz.
Menno Dudok van Heel: Hoe verhoudt Rythme sans fin zich tot jouw kunstpraktijk?
Céline Manz: Het is een nieuw werk, dat is voortgekomen uit het materiaal dat de huidige tentoonstelling in de Appel vormt. Het is echter iets dat ik twee of vijf jaar geleden had kunnen maken, maar wat ik waarschijnlijk ook pas over tien jaar zou kunnen maken. Voorheen werkte ik als professioneel fotograaf en boekverkoper. Sinds die tijd ben ik veel bezig geweest met beeldrechten. Dit idee speelde al langer, maar telkens vanuit een ander perspectief.
In deze Vrijplaats laat je je fascinatie voor de grenzen van het copyright zien zonder de context.
Precies. Ik wil de onmogelijkheid laten zien van het tonen van een door copyright beschermd werk. Daarmee wil ik de geïnstitutionaliseerde context losmaken van de werkelijke context. Het werk raakt aan de betekenis van het ‘niet reproduceren’, die van economische of ideële aard kan zijn. Maar het kan ook over mijn eigen werk gaan. In sommige gevallen zou ik de copyrightwet zelf aangrijpen om mijn werk tegen commercieel of politiek misbruik te beschermen.
Beeldende kunst heeft een traditie in het hergebruiken van werk van anderen. Het auteursrecht legt dit aan banden. Hoe beschouw jij het auteursrecht in de beeldende kunst?
Als een kunstenaar ervaar ik de problemen van het auteursrecht, en daarom probeer ik een juridische reactie uit te lokken. Als er door mijn handelen niets gebeurt vraag ik een advocaat om de situatie te beoordelen. Toen ik op mijn eigen verzoek een concept-sommatiebrief van de advocaat kreeg waarin stond dat ik de werken moest vernietigen, deed dat werkelijk pijn. Ik wist dat het kon gebeuren maar het deed zo’n pijn om erachter te komen. Als het moet zal ik afstand nemen, maar ik hoop niet dat het nodig is.
Ik ben niet in de veronderstelling dat ik de copyrightwet in mijn eentje kan veranderen, maar de advocaten die ik heb gesproken zijn geïnteresseerd in mijn gedachtegang. Het is hun taak om wetten te controleren; het artistieke is niet hun werkveld waardoor ze niet weten wat er bij kunstenaars speelt. De vraag is wat een goede copyrightwet voor kunstenaars zou zijn. Bescherming is belangrijk, maar vrijheid evenzeer. Daarom noem ik het onderzoek the precedent cases: ze zouden theoretisch effect moeten kunnen hebben.
Is het thema reproductie een structureel onderdeel van je werk of een langlopend project?
Het project kost veel tijd, daarom weet ik niet wanneer ik ermee zal stoppen. Ik wil me niet positioneren als alleen maar copyrightgebonden, ik wil niet teveel gelabeld worden. Daarom probeer ik ook verschillende media te gebruiken, zoals fotografie, tekenen, schilderen en uitgeven.
De tentoonstelling Rythme sans fin, n°1 – 1832 was t/m 6 september te zien in de Appel arts centre in Amsterdam. Een uitgebreide verslaglegging van het onderzoek naar de copyrightkwestie rondom het oeuvre van Sonia Delaunay is hier te vinden.