Eén haar, één narratief

Britte Sloothaak
Annaïk Lou Pitteloud, RULER (2012)

In de Dolores ruimte van Ellen de Bruijne Projects zijn twee werken van de Zwitserse kunstenaar Annaïk Lou Pitteloud (1980) te zien. Dolores is een kleine projectruimte naast de eigenlijke galerie en fungeert als een platform voor jonge kunstenaars die nog studeren of bezig zijn aan een vervolgfase. De curator van Dolores, Dorothé Orczyk, bezocht in 2011 het atelier van Pitteloud tijdens haar residentie aan de Rijksakademie in Amsterdam. Orczyk raakte geïnteresseerd in haar werk door de minimalistische verschijningsvorm en de procesmatige, weloverwogen werkwijze die eraan vooraf gaat. In haar atelier had de kunstenaar destijds een muur vol getekend met potloodlijnen van verschillende lengtes. Het was een zoektocht naar de juiste lengte voor een lijn die symbool staat voor de levenslijn. Dit onderwerp keert nu terug in de huidige presentatie in Dolores.

In het werk Ruler omvat een smalle, langwerpige container van doorzichtig acryl een lange haar. Het werk is gemonteerd aan de witte muur van de galerieruimte. De linkerkant van de donkere haar is tot het midden wit geverfd en verwijst naar de mens die vergrijst naarmate de jaren verstrijken, en naar de levenslijn zoals waarzeggers die in onze hand lezen. Maar in dit geval loopt de haar of levenslijn van wit naar donker, waardoor het werk in gedachten moet worden omgedraaid om het kloppend te maken met het idee van de chronologie van de levensloop. In werkelijkheid kan dit niet, het werk is immers gemonteerd aan de muur. In plaats daarvan wordt een mentale omdraai van de kijker verwacht, of zoals Pitteloud zegt: ‘By starting with white and ending up with black, this life line naturally tempts one to mentally flip the object around its central point, reversing the reading order to get back to a chronological storyline.’

Het tweede werk, Transposition, is enerzijds wel aanwezig in de Dolores-ruimte en anderzijds niet. Het is gebaseerd op de Proxemics-theorie van de Amerikaanse antropoloog Edward T. Hall uit 1963, die de sociale interacties tussen mensen indeelde in verschillende tussenruimtes en afstanden. Volgens deze theorie is de kleinste ruimte een zeer persoonlijke waarin men elkaar kust, aanraakt of toefluistert. Deze zou een afstand hebben van 15 tot 46 centimeter. De grootste afstand is die in de publieke ruimte waarin men contact heeft met onbekende mensen: vanaf 3,7 tot 7,6 meter en ver daarbuiten.

De theorie zelf is in de tentoonstellingsruimte nergens letterlijk zichtbaar. Wel is er een hand-out met een plattegrond van de galerie. Op de plattegrond staan op schaal de afstanden van Proxemics in cirkels rondom een denkbeeldig, onzichtbaar middelpunt in de galerie. De titel Transposition betekent ‘omwisseling’ of ‘hervorming’ en refereert aan de voetnoot die Pitteloud heeft toegevoegd aan de bestaande theorie. Deze voetnoot stelt voor het diagram om te draaien, waarbij de afstand die geldt voor private interacties ineens een ruimte wordt voor publieke interacties en andersom. Met deze aanpassing van de theorie maakt Pitteloud de bezoeker bewust van zijn eigen sociale ruimte en geeft daarmee een aanzet om deze zelf actief vorm te geven.

Het werk van Pitteloud is uitdagende materie, omdat het zich vooral afspeelt in het hoofd van de kijker. Toch kun je je afvragen of Pitteloud de juiste overwegingen heeft gemaakt om het verhaal van de levensloop en de theorie vorm te geven. Het werk Ruler doet vaag denken aan At This Moment Stanley Brouwn is at a Distance of x Foot van Stanley Brouwn (1935). Hij verwerkt vaak afstanden in stappen of meters in eenvoudige objecten. In zijn genoemde werk liggen linealen van verschillende lengtes op een tafel, waarbij ze dienen als maatstaf voor de conceptuele afstand tussen een bepaald punt en de kunstenaar. Net als Brouwn speelt Pitteloud een spel van beeld en associatie met eenheden die iedereen kent. Maar is het duidelijk genoeg dat de haar van Ruler een representatie is van de levenslijn? Hoewel de overgang van donker naar wit haar een voor de hand liggende verwijzing is, suggereert de tweedeling in een donker en een witgeverfd deel een tegenstelling. Wat voor een tegenstelling zou dat dan moeten zijn?

Het werk Transposition zorgt voor minder verwarring. Met de voetnoot eigent Pitteloud zich niet alleen een theorie toe, maar ook een (onzichtbare) ruimte voor sociale interacties. Het publiek krijgt hierin een bijzonder actieve rol toebedeeld. De theorie en het werk ‘bestaan’ niet alleen in de galerie, maar ook daarbuiten: op straat, in se supermarkt of op kantoor. In de tram besef je opeens wat jouw sociale relatie eigenlijk is met degene die op lichtelijk ongepaste wijze tegen je staat aangedrukt.

Annaïk Lou Pitteloud, RULER, detail (2012)
Annaïk Lou Pitteloud, TRANSPOSITION (2012)