Nu de hype van het cureren weer wat versuft is geraakt en de schok van het inzicht dat de curator ook een beetje kunstenaar kan zijn en de kunstenaar soms toch ook een soort curator is weggeëbd, wordt het mogelijk de balans op te maken. Wat heeft deze beweging ons opgeleverd, en wat kunnen we met die inzichten aanvangen?
Dergelijke grote vragen, zo moet kunstenaar Koen Theys gedacht hebben, kun je het beste maar stap voor stap benaderen. Hij organiseerde De Doorgeefshow bij kunstenaarsvereniging NICC, middenin Antwerpen-Noord, een buurt die men in Nederland een ‘krachtwijk’ zou noemen. Deze tentoonstelling poogt niet zozeer een compleet overzicht te geven van de praktijken en perikelen rondom cureren, maar reageert naar eigen zeggen vooral op de doorgeeftendens in de hedendaagse kunst. Doorgeven, daaronder wordt hier verstaan dat curatoren en kunstenaars andere curatoren of kunstenaars vragen om een deel of zelfs het geheel van een bepaalde tentoonstelling over te nemen. Voor zijn expositie nodigde Theys kunstenaars uit die reeds op een of andere manier in hun eigen werk met doorgeven bezig zijn geweest. Zo mochten Nico Dockx, JODI, Joëlle Tuerlinckx en Richard Venlet, en – middels een interviewfragment – de in 1995 overleden modernistische schilder Felix De Boeck deelnemen. Waar mogelijk nodigden zij op hun beurt ook weer andere curatoren of kunstenaars uit, die weer anderen zouden uitnodigen, enzovoorts.
Het spannende aan deze doorgeef-insteek is dat hij, zeker in zo’n relatief kleine ruimte als de sobere fabriekszaal van NICC, compleet uit de hand kan lopen. Wat als iedereen een beetje doorvraagt en men straks met zeg duizend, of zelfs tienduizend kunstenaars, curatoren en evenzoveel werken zit? Of, compleet tegenovergesteld, wanneer een ellenlange keten van deelnemers resulteert in de gezamenlijke presentatie van slechts één enkel werk? Dat laatste was evenwel op grond van de spelregels op voorhand uitgesloten. Theys bepaalde dat iedere participant op de een of andere manier een ‘spoor’ moest achterlaten in de tentoonstelling. Tevens, zo werd expliciet gesteld, konden kunstenaars of curatoren eerdere deelnemers weer opnieuw uitnodigen, zodat er een complexe interne verwevenheid van wie-cureert-wie zou ontstaan.
Tot zover de formule. Hoe pakt dit artistieke piramidespel in de praktijk uit? Wat is er daadwerkelijk te zien op De Doorgeefshow? Dat is, zo valt op, allereerst vrij divers. Vrijwel alle deelnemers nodigden inderdaad iemand uit, maar de aard van hun ‘spoor’ verschilt danig. Waar De Boeck het in een interviewfragment, gepresenteerd in een loop in een klein achterafkamertje, heeft over ‘De Zelfgave’ (‘Zichzelf geven! Zich totaal geven! (…) Dat is de oplossing voor al onze problemen, vent!’), daar krijgt doorgeven bij JODI’s webcra.sh eerder de invulling van ‘verwijzen’. In een laag, houten raster plaatste dit kunstenaarsduo vele verschillende vinyl spandoeken, met daarop webadressen als ‘deprogramming.us’ (‘where the algorithm is the message’), ‘corru.pt’ en ‘YouTu.be’ – naar believen thuis op te zoeken. Tuerlinckx legde over de vloer van de gehele ruimte een uit stukken samengestelde rubberen tekstlijn van uitdrukkingen, zoals ‘als men daar is bestaat men’, ‘hier danst’, en ‘here you don’t exist’. Het is een hergebruik (‘doorgeef’) van een werk dat eerder vernield raakte, zo toont de uitgestalde documentatie.
Het moet gezegd worden: formeel zit de show behoorlijk goed in elkaar. De werken, zeker met het groeiende gezelschap van deelnemers van het latere uur, zijn bijzonder gevarieerd, en hun plaatsing in de ruimte maakt bovendien dat de blik van de toeschouwer van het één naar het andere werk wordt getrokken. Toch komen de bijdragen binnen het kader van deze tentoonstelling niet echt goed uit de verf. De subtiele architectonische ingreep van Richard Venlet bestaat uit de grijs gestoffeerde vloerdelen uit zijn mobiele presentatieruimte voor Curating the Library uit 2007. Hier bieden de delen een kleine verhoging voor de werken van toekomstige genodigden. Maar onder de slordig zwart gespoten objecten – plant, tuinhek, kapstok en modelschip – van Jos de Gruyter en Harald Thys verwordt het bijna tot een ordinair presentatieplatform.
Nico Dockx is het beste voorbeeld van een ‘doorgeefkunstenaar’. Middels een (doorstuurbare) uitnodiging roept hij allerhande vrienden, kennissen en vreemden op een A4-blad in te sturen als onderdeel voor zijn papieren Merz-bau 2. Aan de wand recht tegenover de ingang van de ruimte is dan ook alvast een aantal creatieve inzendingen netjes opgehangen. Maar ook hier zit het cureerkader dwars. Zo blijkt dat Dockx zichzelf wenst weg te filteren als auteur van het werk – hij mag niet als zodanig genoemd worden – waardoor hij juist weer als wezenlijke schakel uit het doorgeefproces zou moeten verdwijnen.
Zeker bij een tentoonstelling die ook gedurende haar openstelling nog verandert en zich verder ontwikkelt, zoals hier het geval is, is de vraag onder welke omstandigheden zij geslaagd zou zijn relevant. Voor De Doorgeefshow is de voornaamste zorg duidelijk niet dat er bij de afsluiting op 21 juni een nette expositie is ontstaan. Dat is geen probleem, het staat immers eenieder vrij om de nadruk te leggen op het proces in plaats van alleen het eindproduct. Maar dit kan ook doorschieten. Wanneer de show al een succes zou zijn als er simpelweg aan de uitvoering van het overkoepelende concept wordt voldaan (dat is, wanneer er daadwerkelijk taken worden doorgegeven) dan maakt men het zich al te gemakkelijk. Dat is immers zó eenvoudig te vervullen, dat er in wezen helemaal niets op het spel staat.
In De Doorgeefshow is echter overwegend voor dit gemakkelijke perspectief gekozen. Dit wordt nog eens onderstreept door organisator Theys’ eigen Declaration, een plakkaat waarop eenieder die zichzelf beschouwt als deelnemer van De Doorgeefshow zijn krabbeltje kan zetten. Het is flauw en te geforceerd. Geen mogelijkheid om connecties tussen kunstwerken, participaties, eerdere tentoonstellingen en nog te ontwikkelen samenwerkingen te onderstrepen wordt onbenut gelaten. Dat is op zich prima, maar de bezoeker keert bedroefd terug wanneer blijkt dat daarmee het voornaamste gezegd is. De Doorgeefshow wordt bijeen gehouden door een hoopvol laagje vernis van verwijzingen en betekenissen – en dat is uiteindelijk toch te vrijblijvend.
DE DOORGEEFSHOW
Nico Dockx, JODI, Joëlle Tuerlinckx, Richard Venlet e.a.
3 april t/m 21 juni 2009
NICC
Tulpstraat 79, Antwerpen (BE)