De tragedie van het vrouw zijn

Ester Bullens
Shana Moulton, WHISPERING PINES (2001-2010)

Een mix van onbeduidende stemmen, New Age muziek en lachsalvo’s klinkt in de expositieruimte van het Haarlemse Nieuwe Vide. In een labyrintische video-installatie presenteert de Amerikaanse kunstenaar Shana Moulton (1976) verschillende afleveringen uit de reeks Whispering Pines, gemaakt tussen 2001 en 2010. Ook haar videowerken Sand Saga (2008), Restless Leg Saga (2012) en A Unique Boutique (2013) zijn hier te zien. De tentoonstelling Episodes from Whispering Pines is onderdeel van de derde editie van kunstmanifestatie Haarlemse Lente.

In de tragikomische reeks Whispering Pines dwaalt Cynthia, het fictieve alter ego van Moulton, door een kleurrijke fantasiewereld vol pasteltinten en psychedelische reclamebeelden. De kunstenaar voert je mee in haar hallucinaties door middel van video’s waarin ze bestaande reclamebeelden combineert met poëtische teksten. Alledaagse objecten worden vervormd door bijna kinderlijk knip- en plakwerk. De afwisseling tussen projecties en beeldschermen in Nieuwe Vide zorgen voor een interessante opstelling, al lijkt de audio van enkele video’s elkaar wat te storen in de relatief kleine ruimte.

De afzonderlijke afleveringen van Whispering Pines kennen steeds hetzelfde thema: de druk van de cosmetische industrie die de vrouw achtervolgt. De hypochondrische Cynthia wordt heen en weer geslingerd tussen onrealistische schoonheidsidealen en alternatieve zelfhulpmethoden. Dit resulteert in een meeslepende zoektocht naar gezondheid, spiritualiteit en het perfecte lichaam. Tijdens deze zoektocht belandt Cynthia in bossen, speurt ze supermarkten af en haalt ze haar huis overhoop, wanhopig trachtend de juiste voorwerpen en rituelen te vinden om te voldoen aan het esthetische ideaalbeeld.

Als kritiek op de bestaande wereld creëert ze haar eigen omgeving, waarin het decor een combinatie is van New Age, popcultuur en consumentisme. Humor voert de boventoon, maar wie goed kijkt ziet een diepere laag waarin duistere emoties zoals escapisme, wantrouwen en isolatie domineren. Cynthia is verward en ontevreden, soms zelfs droevig. Op de meer luchtige momenten laat ze zich volledig gaan op dansmuziek en lijkt ze de veeleisende buitenwereld even te vergeten.

Moulton neemt de cosmetische en farmaceutische industrie op de hak met een flinke dosis sarcasme. Toch verraadt ze tevens een oprechte fascinatie voor doodgewone objecten en hun esthetiek, zoals het voetenbad in Whispering Pines 9 dat in Cynthia’s rijke verbeelding de vorm aanneemt van een traditionele ‘Zuni’ vaas. Via dubbelzinnige verwijzingen naar alledaagse artikelen en rituelen steekt Moulton de draak met herkenbare onzekerheden. Ze toont diepe afschuw en tegelijkertijd bewondering voor de manier waarop we worden beïnvloed door reclamestrategieën, die behoeftig maken en het idee geven dat we nooit volmaakt zijn. De missie van de cosmetische industrie wordt door Moulton vertaald naar een surrealistisch spel, waarin de vrouw het verliest van het verouderingsproces en de schoonheidsidealen.

Met haar retro-kleding en korte pruik heeft Cynthia iets weg van kunstenaar Cindy Sherman (1954), die in de jaren 1970 de veelbesproken fotoserie Untitled Film Stills maakte. In deze aandachtig geënsceneerde zwart-wit zelfportretten bootst Sherman op een zelfverzekerde manier het clichébeeld van de ideale vrouw na. Net als Moulton zette Sherman vraagtekens bij de rol van de vrouw en het begrip ‘vrouwelijkheid’. Moulton pakt het in praktijk echter anders aan; haar surrealistische, kleurrijke video’s stralen juist een bijna aanstekelijke verwarring en onzekerheid uit.

Moultons werk is niet zozeer esthetisch, als wel bizar en verrassend. Cynthia’s hersenspinsels, een mengeling van de frustraties, angsten en fascinaties van Shana Moulton, lijken nog het meest op een uit de hand gelopen lsd-trip. De beeldbewerking van de video’s is zowel eenvoudig als geniaal, en hoewel een kritische kijker zich kan ergeren aan deze ‘schoonheidsfoutjes’, sluit dit perfect aan bij de boodschap van Moulton. Ze past haar onconventionele beeldbewerkingstechnieken bovendien zo consequent toe dat het leidt tot een kenmerkende beeldtaal, in plaats van te vervallen tot een rommelige collage. De sculpturale opstelling van de video’s zorgt er bovendien voor dat je als toeschouwer stap voor stap wordt meegezogen in haar zoektocht, waarin fantasie en realiteit met opvallende regelmaat overeenkomen.

Deze recensie werd geschreven naar aanleiding van Tubelights workshop Kunstkritiek i.s.m. Haarlemse Lente 2014.

Shana Moulton, A UNIQUE BOUTIQUE (2013)
Shana Moulton, RESTLESS LEG SAGA (2010)