Het ongewone in gewone foto’s

Marian Cousijn
Maarten Rots, YELLOW FLOWERS (2013)

Aan het Krugerplein in Amsterdam-Oost zit BERM Collectief: een sympathiek kunstinitiatief dat Lotte Nijhof en Marieke Zwart oprichtten na hun afstuderen aan de Rietveld Academie. Er zijn ateliers en regelmatig worden jonge, nog niet gevestigde kunstenaars uitgenodigd er te werken en exposeren. Het niveau van de tentoonstellingen wisselt – wel worden bezoekers van openingen altijd even hartelijk ontvangen met zelfgemaakte gehaktballen. De DIY-mentaliteit is kenmerkend voor BERM en de exposerende kunstenaars, net als experimenteerdrift en sociale betrokkenheid. 

Onlangs opende de tentoonstelling Esthetics of the self-timer and other works with found images van Maarten Rots (1982). De titel geeft precies aan wat er te zien is: kunstwerken die zijn opgebouwd uit gevonden beeldmateriaal. Uitgangspunt voor de werken vormt Rots’ enorme collectie oude dia’s, bij elkaar gesprokkeld op rommelmarkten en in kringloopwinkels. Hij selecteerde fascinerende familiekiekjes van vakanties, foto’s en interieurs uit vervlogen tijden, die qua vorm of inhoud een interessante overeenkomst hebben. Zo bestaat de imposante installatie Yellow Flowers uit vijftien diaprojectoren die door middel van een collageachtig panorama een gelaagd beeld vormen van een gezin in een ouderwets interieur met bloemetjesgordijnen, bruine meubelen en een vrouw onder een droogkap. De beelden overlappen; dezelfde personen en elementen uit de woonkamer, zoals een bos felgele bloemen, zijn steeds opnieuw te zien. Samen schetsen ze een nostalgisch, sferisch beeld van het interieur en haar bewoners.

Het werk in de ruimte ernaast is juist heel klein: een enkele dia, niet geprojecteerd, maar in een diaviewer aan de muur. Dit dwingt de bezoeker het beeld van heel dichtbij met één oog toegeknepen te bekijken. Het effect is vergelijkbaar met het loeren door het gat in de deur van Marcel Duchamps Étant Donnés: als ultieme voyeur sla je een intiem tafereel gade. De dia toont een jonge vrouw die op de grond ligt, naakt op enkele sieraden na. Haar hoofd is niet zichtbaar. De dia is beschadigd, het beeld vertoont kreukels en gaten. Rots trof de dia op straat aan. Het maakt nieuwsgierig naar het verhaal erachter: wie fotografeerde deze vrouw zo teder, en waarom bleef haar hoofd buiten beeld? Hoe is het liefdevolle portret op de stoep beland? En hoe toevallig is het dat deze juist werd gevonden door een kunstenaar die met oude dia’s werkt?

Het meest omvangrijke werk in de tentoonstelling is Esthetics of the Self-timer, waarin foto’s bijeen zijn gebracht die het resultaat zijn van mislukte pogingen met de zelfontspanner. Een dia waarop de fotograaf zich net te laat bij een groepsportret probeert te voegen, bracht Rots op het idee om dit soort foto’s te verzamelen en te onderzoeken. Hiervoor struinde hij het internet af. Waar sommigen beweren dat de digitale camera de mislukte foto liet uitsterven, bewijst de collectie digitale zelfontspannerfoto’s van Rots het tegendeel. Het is fascinerend dat mensen deze foto’s op internet zetten; blijkbaar zijn veel fotografen niet kritisch en uploaden ze geheugenkaarten in hun geheel naar Flickr of andere sites.

De afbeeldingen zijn in een ruimtevullende installatie gearrangeerd, waarbij een ordening is aangebracht tussen verschillende zaken die mis kunnen gaan bij zelfontspanner-foto’s. Zo is er een grote collage van foto’s die de rug tonen van de wegrennende fotograaf. Ook zijn er unheimische portretten van vrouwen die zichzelf in hun woonkamer hebben gefotografeerd, uitdrukkingsloos, waarschijnlijk om hun outfit te kunnen bekijken. De installatie bevat ook veel grappige beelden, zoals foto’s waarop honden niet meewerken aan een familieportret, of waar net een scootmobiel voor de camera langs rijdt. Tevens is er een reeks met niet kloppende composities door verkeerde plaatsing van de camera: deze foto’s selecteerde en arrangeerde Rots op grafische wijze. 

Esthetics of the Self-timer is een verrassend sterke tentoonstelling. Maarten Rots eigent zich beeld van anderen toe, en gebruikt dat materiaal naar eigen zeggen zoals een schilder verf gebruikt. Hij laat het ongewone in gewone foto’s zien. De betekenis van de beelden verandert zodra ze vanuit de privésfeer in het publieke domein belanden. Het werk roept vragen op over je eigen familiealbums: zou het erg zijn wanneer die na je dood op straat belanden? En waarom zetten we foto’s zo massaal op internet, waar iedereen ermee aan de haal kan gaan? Het loont de moeite af te reizen naar het Krugerplein: een bestemming die nog buiten de gangbare Amsterdamse kunstroutes ligt, maar in de toekomst wel eens een vaste stop zou kunnen worden.

Maarten Rots, ESTHETICS OF THE SELF-TIMER (2013)
Maarten Rots, overzicht (2013)