Moderne middeleeuwen

Amber Bloos
k.i. beyoncé, THE CASTLE (2015)

Welcome to the castle! Welcome to the oldest castle of Amsterdam, of the Netherlands, of the world!’, klinkt het als je de expositieruimte W139, hartje Amsterdam binnenstapt. En zo ben je van een straat vol toeristen, dagjesmensen en gehaaste Amsterdammers ineens in de middeleeuwen beland. De geur van kinderboerderij komt je tegemoet vanuit de lange hal. De niet onaangename lucht moet afkomstig zijn van het mengsel van plukken wol, zaagsel en keutels dat de rand van de langwerpige ruimte siert. Het tapijt met een patroon van kinderkopjes en de rode loper voelen zacht onder je voeten. Aan de linker muur zijn op twee planken aardewerken borden, vazen en potjes uitgestald. Dit is de shopping wall, lees je even later in de enige tekst die er in The Castle te vinden is. De koppen, kommetjes en vazen zijn te koop.

De namen van de kunstenaars worden nergens in de tekst vermeld, maar stiekem zijn de leden van kunstenaarsinitiatief beyoncé altijd aanwezig. De vijf wandkleden met naakte koppels in verschillende standjes omringd door natuur, mythische wezens en huisdieren zijn autobiografisch. Elke Baggen, Lukas Hoffmann, Susan Kooi, Lot Meijers en Nikki Oosterveen zijn met hun vaste partners naar eigen ontwerp in zijde geweven door Flanders Tapestries, een vooraanstaand familiebedrijf in België. De kunstenaars werken sinds 2013 samen onder de naam k.i. beyoncé. Ze begonnen met exposeren in de vochtige kelder van een voormalige snackbar en hebben inmiddels aan verschillende tentoonstellingen deelgenomen.

Als je je weg vervolgt in het middeleeuwse kasteel, verandert de grond onder je voeten in houtsnippers: je bent in de kruidentuin. Hier groeien medicinale planten, zoals verveine, valeriaan, venkel, kamille en salie. Links op de muur onthullen twee enorme prints het ‘uitzicht’ vanuit het kasteel op een droog landschap met grote overdrijvende wolken en hier en daar een figuur.

Je moet het nodige met behulp van je fantasie zelf invullen om het plaatje van het kasteel compleet te maken, maar dat gaat vrijwel vanzelf. W139 vormt een perfecte locatie voor het project: de klassieke pilaren, het hoge plafond en de houten steunbalken dragen bij aan het kasteel gevoel. Bovendien hebben de kunstenaars de juiste elementen gekozen om de middeleeuwse sfeer op te roepen. En ieder element is mooi uitgewerkt. De put verderop is écht diep, en er zit écht water in. Je kunt er écht een muntje ingooien en je wensen komen écht uit. Dat geloof je in ieder geval, want de dingen die écht moeten zijn, zijn dat ook in The Castle.

Een minimalistische rand in de vorm van kantelen is vervolgens genoeg om een kasteelmuur uit te beelden. Erachter prijken echte coniferen, dat dan weer wel. De simpele gekleurde doeken die boven de tien meter lange houten tafel hangen nodigen uit om er zelf wapenschilden bij te bedenken. Op de opening word je fantasie verder gestimuleerd door onder andere honingwijn, Gulpener bier, cider en een vega varken van het spit. Op het begin van de avond loopt fluitspeler Minstreel Roberto rond. De theaterperformance, ‘Hayao & Cuckoo’ van Alexander Höglund en Jay Yoon doet niet heel middeleeuws aan: de ene speler mag een soort simpele middeleeuwse klederdracht dragen, zijn tegenspeler is een stomende, pratende rijstkoker op een zwarte sokkel waar zo nu en dan armen uit te voorschijn komen. Een geanimeerd landschap wordt hoog op de muur geprojecteerd als achtergrond. Later op de avond worden er plaatjes gedraaid door een DJ met een wel heel goed bij het thema passende naam: DJ Thomas van Aquino, verwijzend naar de geleerde uit de middeleeuwen.

Uiteindelijk gaat het er niet zo zeer om of je het gevoel hebt dat je je in een echt middeleeuws kasteel bevindt, maar om de connotaties die het geheel oproept. De kunstinstallatie verwijst naar waarden die we in onze huidige tijd met de middeleeuwen associëren: eenvoud, puurheid, schaamteloosheid, kinderlijkheid, harmonie en gemeenschapsgevoel. De eenvoud zien we bijvoorbeeld in de repeterende patronen op het tapijt en de kantelen, die zo door een kind getekend zouden kunnen zijn. Het gemeenschapsgevoel wordt gerepresenteerd door de lange houten tafel waar iedereen kan aanschuiven. Via geuren van uitwerpselen, aarde en kruiden is puurheid waarneembaar. De schaamteloosheid wordt verbeeld in de wandkleden waarin de figuren onverhuld en in harmonie met elkaar en met de natuur worden getoond. De middeleeuwse glans van mysterie en verbeeldingskracht zijn verweven in het geheel. Een letterlijk voorbeeld hiervan is de wensput. Bij een bezoek borrelt een verlangen op naar het eenvoudige leven en een magische wereld in tegenstelling tot onze huidige getechnoliseerde, snelle maatschappij. Dat verlangen wordt bevredigd in The Castle, maar niet zonder knipoog naar het heden, zoals de shopping wall en het vega varken aan het spit.

In de klassieker Herfsttij der middeleeuwen uit 1919 omschrijft Johan Huizinga de middeleeuwse cultuur als ‘een labiel evenwicht tussen sentimentele ernst en luchtige spot.’ Dit citaat is ook van toepassing op de installatie. Het is een evenwichtig geheel geworden met ruimte voor eigen invulling. De kunstenaars noemen het kunstkasteel in hun tekst: ‘een toevluchtsoord in tijden van crisis, een plek voor kunstenaars en bezoekers als homo universalis.’

k.i. beyoncé, THE CASTLE (2015)
k.i. beyoncé, THE CASTLE (2015)