Bijzondere personages

Afshan Ayar

Zesentwintig hoofden hangen kriskras aan de wanden van galerie Ron Mandos. Het zijn de recente olieverfschilderijen van de kunstenaar Theo Poel. Een kunstenaar die al jaren gefascineerd is door het menselijke gezicht. Hoewel, menselijk? Het zijn frontaal geschilderde mannenhoofden met enorme flaporen, rozige, varkensachtige neusgaten. Sommigen hebben drie paar ogen, anderen hebben gaten in plaats van ogen. Gezamenlijk vormen ze een serie. Het vraagt enige tijd om de gezichten op je in te laten werken. Niet zozeer vanwege de anatomische eigenaardigheden, maar vooral vanwege de gelaatsuitdrukking. Portretten zijn het niet. Voor karikaturen kunnen ze ondanks de overdrijvingen niet doorgaan. Het meest treffend is de weergegeven gemoedstoestand, die moeilijk te duiden is. De ogen – de spiegel van de ziel – bieden meestal geen aanknopingspunt. Vaak zijn ze gesloten of helemaal hol. De neus zegt weinig. De mond is een lange streep. Een big smile met gesloten ogen. Dat kan alleen maar binnenpret zijn.

In zijn catalogus vertelt Poel dat hij niet in karakters maar in gezichtsuitdrukkingen is geïnteresseerd. Inspiratie te over. Van het in religieuze extase verkerende gelaat van de heilige Theresia van Bernini tot de dramatische foto's van door honger en rampen geteisterde gezichten uit de World Press series. Het gezicht is het belangrijkste communicatiemiddel. Maar ook het meest raadselachtige. Een vluchtige gelaatsuitdrukking die is vastgelegd in olieverf wordt al snel een grimas. Juist doordat de huid bij Theo Poel met veel aandacht voor dieptewerking is geschilderd, krijgt het gezicht iets van een masker. Een dun vel dat je eraf zou willen trekken, om het ware gezicht eronder te zien.

Een etage hoger word je verrast door het werk van de Britse kunstenares Lisa Holden. Grote opgeblazen digitale fotoprints van een vreemde jongeman, waarvoor de kunstenares zelf model heeft gestaan. Me and Johnny, luidt de titel. Lisa Holden heeft een volledige familie verzonnen. Met bijbehorende kleding, muzieksmaak en psychologie. Johnny is haar fictieve broertje. Een in zichzelf gekeerde, contactgestoorde jongeman, die geïsoleerd van de buitenwereld dagenlang op een zolder doorbrengt. Alleen met zijn eigen gedachten en dromen. In een zijkamer word je getrakteerd op een overvloed aan snapshots met het gezicht van Johnny vanuit verschillende hoeken en een enkel videobeeld, begeleid door muziek uit de jaren zeventig. Het opgeblazen formaat in close-up, de halfopen mond, en de abrupte afsnijdingen maken de sfeer compleet. Terwijl ook hier de blik van het personage van de toeschouwer is afgewend. Johnny kijkt de andere kant op, of ligt onder een soort matras. Hij draagt een geruit overhemd en zijn streepjesdas is half opengeknoopt. Het door de schmink glimmende gezicht maakt een ‘vette', haast morsige indruk. Ook zonder kennis van het bijbehorende ‘familieverhaal' zijn het sterk tot de verbeelding sprekende portretten.

De titel van de groepstentoonstelling draagt de naam Breekbaar, bijzondere personages. De vraag is wat deze personages breekbaar maakt. Het zijn eerder vreemde personages die genoeg aan zichzelf hebben. Het lijkt wat vergezocht om de introverte blik van de contactgestoorde Johnny en de brede glimlach van Poels personages breekbaar, lees kwetsbaar, te noemen. Wel letterlijk breekbaar zijn de ‘voids' van Sonja Oudendijk. Glasobjecten in verschillende metalictinten, die op het eerste gezicht aan vazen doen denken, maar de vorm van een zittend boeddahbeeld blijken te hebben.

Minder breekbaar, maar erg melodramatisch zijn de witte polyesther fonteintjes van Arjen Lancel. Half verscholen in de tuin staat een fonteintje van een Pinokkiohoofd. Uit de ogen en de opengesperde mond stroomt onophoudelijk water. Vergelijkingen met kitscherige huilende pierrots dringen zich op. Alhoewel deze Pinokkio behalve de bekende grote neus, ook een grote pukkel heeft en zelfs een oorbel draagt. Van dezelfde kunstenaar is boven in het zijkamertje nog een fonteintje te zien, getiteld Spoken huilen, omdat ze niet bestaan. Een vormeloos wit figuur met slechts twee gaten op de plaats van de ogen, waar water uit stroomt. Alleen, met het geluid van het kletterende water en met de titel in gedachten, raak je algauw vertederd.

BREEKBAAR! BIJZONDERE PERSONAGES, Theo Poel, Lisa Holden, Sonja Oudendijk en Arjen Lancel, t/m 24 nov (op afspraak nog te zien tm december)

Galerie Ron Mandos, Rodenrijselaan 24, Rotterdam