Samen een Sol LeWitt maken

R. Hoffmann
Soll LeWitt, WALL DRAWING #801 : SPIRAL (1996) in het Bonnefantenmuseum

In een kleine donkere ruimte met ongeveer 15 toehoorders zegt één van de aanwezigen: ‘Nou het is niet druk hè? Misschien komt dat door het mooie weer?’. Iemand antwoordt: ‘Laura komt ook nog denk ik, ik bel haar wel even’. De deur blijft vervolgens open in afwachting van Laura. Na een aantal minuten zegt de organisator: ‘Zullen we dan toch maar beginnen?’.

Wim Starkenburg vertelt over zijn eigen werk en over zijn tijd als assistent van LeWitt. Hij begint met een Powerpointpresentatie en praat afwisselend in het Engels en Nederlands omdat er een Engelse jongen in het publiek zit.

Ondertussen laat hij een wit vel tekenpapier van A3 formaat rondgaan en een stevig vulpotlood van 1 mm. Links op het vel trekt hij een lijn die alle aanwezigen moeten natekenen. Het is de bedoeling om 2 mm ernaast de lijn zo precies mogelijk te volgen, en het papier wordt gedurende de lezing steeds doorgegeven. ‘We maken nu een Sol LeWitt’ zegt Starkenburg. Laura komt zachtjes de ruimte binnen en doet de deur achter zich dicht.

Starkenburg toont twee dvd’s waaruit de werkmethode van LeWitt duidelijk wordt. Sol LeWitt (1928 – 2007) stuurde per fax schetsen en aanwijzingen waarna assistenten aan het werk gingen om de aanwijzingen uit te voeren. Soms waren ze twee weken bezig, soms wel zes. Ploegendiensten wisselden elkaar af. Deze manier van werken wordt wel vergeleken met een componist die muziek bedenkt en musici die het uitvoeren. Problemen die je tegenkomt moet je zelf oplossen, vertelt Starkenburg, en als twee verschillende mensen het  werk uitvoeren komen er altijd kleine verschillen, maar dat vond LeWitt geen enkel probleem.

LeWitt had, net als zijn tijdgenoten, uitgesproken ideeën over democratisering en het doorbreken van hiërarchische structuren in de maatschappij. In zijn werk zie je dit terug in de egalitaire vlakverdeling, er is geen enkel onderdeel of gedeelte van de muurschildering belangrijker dan de ander. En in principe kan iedereen het werk uitvoeren. Er kan wel een certificaat bij gekocht worden. Musea en verzamelaars over heel de wereld bezitten deze certificaten, als garantie dat het een echte LeWitt is.

Ondertussen toont Starkenburg nog een laatste dvd. Op dat moment verlaat een man eerder de zaal. Hij zegt bij de deur: ‘Meneer Starkenburg, bedankt voor de lezing, het was boeiend, maar die Sol LeWitt, ik vind het helemaal niks hoor!’. In de zaal wordt er hartelijk om gelachen.

De zaal heeft het A3tje ondertussen volgetekend en er is een prachtig werk te ontstaan, waarbij in elke lijn de individuele hand nog te herkennen is, maar ook een wonderlijk samenhangend patroon. Starkenburg zegt: ‘Dit gaan we nu per opbod verkopen’ waar niemand in de zaal op reageert. De lezing is vervolgens voorbij en iedereen druppelt de deur uit.

Het A3tje daar ontferm ik me over, het is ten slotte een LeWitt. Heel deze lezing was eigenlijk ook een LeWitt besef ik me. Er is namelijk een plan in grote lijnen, een idee van hoe een lezing zou moeten gaan, en iedereen heeft daar ook een voorstelling van, maar de uitwerking verschilt toch steeds weer opvallend. De routine van een lezing is al duizenden malen vertoond, maar elke keer zijn er variaties of veranderingen waardoor het anders uitpakt. Het wordt onderbroken door mensen die later komen of eerder weggaan, er worden zijpaden ingeslagen, er wordt half Nederlands, half Engels gepraat. Het zijn pogingen tot perfectie die jammerlijk falen. Met een levendigheid die steeds weer tot nieuwe patronen leidt.

Volgens LeWitt is het niet erg als de uitvoering steeds net even anders gaat, het blijft een Sol LeWitt. In zijn werk is daardoor, hoe ‘bedacht’ ook, ruimte voor toeval, voor het specifieke en het persoonlijke. De kunstenaar weet zich terug te trekken uit zijn werk, hierdoor kan het leven zelf het overnemen. Het A3 dat ik mee naar huis krijg vertoont lijnen die doen denken aan groeinerven van een boom. Regelmatig en toch grillig.

Volgens Starkenburg liggen in een bureaulade van LeWitt nog vele ideeën klaar om uitgevoerd te worden. Deze worden beheerd door dochter Sophia LeWitt. Misschien is het een idee om ze op een website te zetten, dan kan iedereen aan de slag. En laat die certificering maar zitten. Het werk heeft, net als het leven zelf, geen certificaat nodig. Een recept, een aanleiding, is genoeg, waarna alles toch altijd anders loopt dan je denkt.

De lezing door Wim Starkenburg over Sol LeWitt vond plaats in Gemak Den Haag op dinsdag 26 april. In het Bonnefantenmuseum in Maastricht is dit voorjaar Walldrawing 801: Spiral uit 1996 opnieuw aangebracht.

Het A3-tekenvel dat rondging tijdens de lezing
Voorbeeld van een instructie per fax van Sol LeWitt