Oud werk weer zo goed als nieuw

Jannemieke Oostra
Sigurdur Gudmundsson, ADMIRERS OF MY WORK, 2007

De van oorsprong IJslandse kunstenaar Sigurdur Gudmundsson (1942), die al sinds 1970 in Nederland woont, weet op ingenieuze wijze van oud werk weer nieuw werk te maken. Tijdens de opening van zijn solotentoonstelling in de Amsterdamse Galerie van Gelder liet de kunstenaar zichzelf hypnotiseren, om als kunstconnaisseur ‘Charles’ onbevooroordeeld zijn mening te kunnen geven over zijn eigen werk. Door die performance transformeerde hij de gehele tentoonstelling inclusief de bezoekers tot een compleet nieuw werk, dat vervolgens weer deel uitmaakt van Charles and the Mutes, zoals de tentoonstelling kwam te heten.

De performance van Gudmundsson getuigt van lef, maar heel bang om in gehypnotiseerde staat zijn eigen oeuvre onderuit te halen zal de kunstenaar niet zijn geweest. Met een succesvolle carrière van meer dan veertig jaar heeft hij zijn sporen in de kunst lang en breed verdiend. Zijn werk is ondergebracht in verschillende museale collecties en zijn sculpturen bevolken de Nederlandse openbare ruimte. Het meest omvangrijke voorbeeld is het tiendelige granieten werk Het rode geheim uit 1998 in Groningen, waarvan de kern bestaat uit een vijf meter hoog, roodgranieten geabstraheerd hoofd. Deze vorm is in bescheidener formaat ook in de tentoonstelling bij Van Gelder te zien.

Hier vormt een houten stellingkast met vitrage eroverheen gedrapeerd het middelpunt. Erin staat een verzameling sculpturen en objecten, werken van Gudmundsson uit verschillende perioden. Ook de videoregistratie van de openingsperformance is in de kast gezet. Het geheel is tot een nieuw werk gedoopt door het de titel Think Tank te geven. Op de planken staan glanzend gepolijste, eivormige sculpturen naast een ouderwets aandoend, maar gloednieuw, geëmailleerd bordje met daarop de tekst ‘Arm Nederland’. Er staan verschillende typische Gudmundsson-koppen: langwerpige, kogelvormige sculpturen met scherp afgesneden neus. Een glanzende, roze granieten kop steekt door de zitting van een houten caféstoel, waardoor een absurde voorstelling ontstaat.

Het oeuvre van Gudmundsson is divers in materiaal en in uitwerking: het loopt uiteen van performances tot sculpturen en van abstract tot figuratief. Alle werken bezitten echter eenzelfde raadselachtige vanzelfsprekendheid. Ze doen nog altijd denken aan de ‘Situations’, de vaak droogkomische Fluxus-achtige variaties op het alledaagse, waarmee de kunstenaar zijn carrière begon. In foto’s uit die periode registreerde hij zichzelf in merkwaardige situaties, bijvoorbeeld meebuigend met een verticale lijn in het beeld of met zijn hoofd onder een stoeptegel gestoken.

Decennia later is er weer een fotoserie. Dit keer registreerde de kunstenaar niet zichzelf, maar zijn werk in merkwaardige situaties. De grootschalige kleurenfoto’s zijn rondom de stellingkast gehangen; hun titels beschrijven sobertjes wat er ook al op de foto’s is te zien. Zo staren op Five males and an egg vijf volwassen mannen, staand op een rijtje van groot naar klein, enigszins verbaasd naar wat de paashaas heeft achtergelaten in de tuin: een groot lichtgevend ei. Het ei is onmiskenbaar familie van de eieren in de stellingkast. Daarmee kijken de personages in deze foto naar één van Gudmundssons sculpturen.

Eenzelfde Droste-effect vind je op de foto Admirers of my work. Op de binnenplaats van een galerieachtig gebouw staan drie volwassenen wat stijf en emotieloos tussen in bubbeltjesplastic verpakte werken. Dat zijn Gudmundssons hoofd-sculpturen, enkele ingelijste foto’s (waaronder ook het op deze tentoonstelling aanwezige Five women) en – pontificaal op de voorgrond – een groot ei. Deze foto vormt dus eigenlijk een soort spiegel van de tentoonstelling, waarin – net als in de stellingkast – verschillende werken uit verschillende perioden een onderling verband aangaan en samen een nieuw werk vormen.

Als beschouwer laat je steeds je hersens kraken, zoekend naar onderlinge relaties tussen en in de werken – iets wat versterkt wordt door een titel als Think Tank. Toch zijn het juist individuele elementen die een clou kunnen bieden, zo blijkt uit het prominent geplaatste Think Tank. Bovenop de kast prijkt een levensgrote, bronzen sledehond. De hond kijkt enthousiast naar het schoolbordje voor zijn neus met daarop de tekst ‘Cogito ergo sum’ (‘Ik denk, dus ik ben’, naar Descartes), ondanks het kaartje dat aan zijn staart is vastgemaakt met de tekst ‘can’t read’. Een vergelijkbare tegenstelling is er in de foto van IJslandse timmermannen, Icelandic carpenters & deceased philosophers, aan de muur. Een elftal stoere timmermannen staat voor een nog niet helemaal afgewerkte muur, met foto’s van overleden filosofen in hun handen.

Het doen versus het denken, het creëren versus het theoretiseren lijkt een doorlopend thema in Gudmundssons werk te zijn. Misschien moet de bezoeker die hard op zoek is naar betekenis en samenhang wat meer de houding van de ongeletterde hond als voorbeeld nemen: onbevangen en onbelast. De beeldtaal van Gudmundsson is geen code die ontcijferd moet worden, maar eerder kunst die je moet waarderen om het onbegrijpelijke. Gudmundsson lijkt te zoeken naar de schemerzone tussen het tastbare en het fantastische, tussen het concrete en het niet-rationele. Vandaar natuurlijk die gewillige onderwerping aan een hypnose.

CHARLES AND THE MUTES
Sigurdur Gudmundsson
23 mei t/m 4 oktober 2009

Galerie van Gelder
Planciusstraat 9-A, Amsterdam

Sigurdur Gudmundsson, FIVE WOMEN, 2005
Sigurdur Gudmundsson, FIVE MALES AND AN EGG, 2007