Onderweg naar ergens

Jorien Kleine Deters
A Place of Non-Place, overzicht van de tentoonstelling, 2016. Foto: courtesy Corridor PS

De supermarkt, de wachtkamer bij de tandarts, het vliegveld, een lift: zomaar een aantal voorbeelden van plekken van passage. Ze zijn steriel, onpersoonlijk en de relaties tussen de mensen zijn toevallig. Deze plekken worden door de Franse Antropoloog Marc Augé ‘non-places’ genoemd en zijn onlosmakelijk verbonden met de tentoonstelling A place of Non-place in Corridor Project Space in Amterdam. Augé riep deze term in het leven om te verwijzen naar openbare en publieke ruimtes van vergankelijkheid die niet genoeg betekenis hebben om als ‘plaats’ aangeduid te kunnen worden. Augé geeft nog twee complementaire maar verschillende definities van ‘non-place’: ruimtes gevormd met betrekking tot bepaalde doeleinden zoals vervoer, handel, vrije tijd en de relaties die individuen hebben met deze ruimtes.

In deze dubbeltentoonstelling speelt de term van Augé volgens tekstschrijfster Alessandra Troncone juist geen centrale rol. De ‘non-place’ is een plaats met een eigen identiteit, maar zonder fysieke ruimte, zoals ze dat beschrijft. Een ‘non-place’ ligt in dit geval in de kracht van de verbeelding. Het bestaat in de herinnering en in het verlangen. Het uit zich in de vorm van een voorstel voor een nieuwe geografische setting. Hamza Halloubi (1982, Tanger, Marokko) en Servet Koçyiğit (1971, Kaman, Turkije) denken na over de betekenis van plaats, en koppelen die reflectie aan hun eigen biografie.

Bij de eerste definitie van Augé wordt de ‘non-place’ gekenmerkt door voortbeweging, verplaatsing. Een ‘non-place’ die bestaat in het reizen door of via antropologische plaatsen, om zo in een proces van transitie te komen. Dit fenomeen is ook in het werk van Hamza Halloubi terug te zien. Zijn video To Leave is gefilmd in de geboortestad van de kunstenaar, die het moment van het verlaten in een krachtig beeld weet te vangen. Alles is gericht op het gezicht van de jongen die blijft staan, terwijl de camera van de jongen afgaat en ‘vertrekt’. Het landschap trekt aan de toeschouwer voorbij. Er is geen gevestigde locatie aan te duiden. Deze video geeft juist een soort nomadisch en zwervend gevoel, een ‘non-place’. Het is een plek of gevoel waarmee iedereen zich wel kan identificeren; een combinatie van nostalgie en onbehagen en onzekerheid over de toekomst. Een soort ‘orde in de chaos’.

Servet Koçyiğit’s ‘non-place’, Mappa, is een tweedimensionaal werk, een plattegrond met grenzen gemarkeerd door middel van garen en vilt. De gemarkeerde gebieden krijgen met een zwarte identiteit. Het resultaat is een speelse en enigszins naïeve collage van kleurrijke patronen. Volgens Troncone zijn de grenzen van Mappa op een persoonlijke en willekeurige manier gecreëerd in plaats van op politieke redenen. Deze hangende ‘kaart’ lijkt bestaande plaatsen op te roepen, maar ze zijn in feite fictief. Zijn grenzen en plaatsen niet altijd fictief? Ze zijn fysiek en tastbaar, maar gecreëerd door de mens met zijn behoefte aan orde en overzicht. De creatie van de kaart, de keuze van de stof en de assemblage zetten volgens Troncone vraagtekens bij de manier waarop grenzen voortdurend woorden aangemaakt.

In de video 99 years zien we en profil twee mensen tegenover elkaar. De één houdt met de armen een ‘breiwerk’ vast terwijl de ander de garen aan het afwikkelen is.  De hypnotische beweging van afrollende en overlappende gekleurde garen geeft leven aan een wereldbol als exacte gelijkenis aan de wereldbol waarin we ons bevinden. Koçyiğit maakt opnieuw een aanspraak op de vrijheid van het creëren van iets nieuws; een nieuwe plek, nieuwe grenzen.

Terwijl Halloubi’s werk toch enigszins de term van Augé reflecteert, heeft het werk van Koçyiğit een andere invalshoek. Hij boort duidelijk een nieuwe ruimte aan; een ruimte totaal gebaseerd op de mentale toestand, een ruimte die de kritische gedachte activeert. Een utopie bijna. Want alleen in onze gedachten zouden we een nieuwe plek met nieuwe grenzen kunnen scheppen.

Deze tentoonstelling laat ons nadenken over de definitie ‘plaats’ en hoe dit begrip vanaf verschillende perspectieven bekeken kan worden. Een definitie die twee kanten heeft en zowel concreet als abstract is. Zolang de mens bestaat, bestaat er altijd een fysieke plaats en een mentale plaats. Dat weten Halloubi en Koçyiğit in hun werk krachtig te verbeelden. In eerste instantie misschien een complex uitgangspunt voor een kleine expositie als deze, maar mochten de thema’s ‘space’ en ‘place’ je interesseren dan ben je bij de expositie A Place of Non-place aan het goede adres.

A Place of Non-place is alleen nog dit weekend te zien.

A Place of Non-Place, overzicht van de tentoonstelling, 2016. Foto: courtesy Corridor PS
A Place of Non-Place, overzicht van de tentoonstelling, 2016. Foto: courtesy Corridor PS
A Place of Non-Place, overzicht van de tentoonstelling, 2016. Foto: courtesy Corridor PS