Een abstracter idee van oorlog

Floor van Luijk
Stout & Smits, IN LIMBO (2015)

“Ik werk aan het script, Jeroen houdt zich meer bezig met de stemregie en de montage,” legt Ineke Smits uit, “maar dat kan ook ineens weer andersom zijn”, vult Jeroen Stout haar direct aan. Verhalen vertellen is hun specialiteit. Zij is film- en documentaireregisseur, hij radiomaker. Daarnaast maken ze als Stout & Smits soundwalks, een samenwerking die vanzelfsprekend lijkt.

Voor Gimme Shelter werken Stout en Smits aan de soundwalk In Limbo. Met een koptelefoon op leggen luisteraars een route af door het landschap rondom Fort Nieuwersluis, begeleid door een meerduidig verhaal over oorlog, vrede en het spanningsveld daartussen. Hoe gaan ze te werk, wat maakt een soundwalk aantrekkelijk, en wat is het eigenlijk?

“Bij een museale audiotour gaat het om de feiten, dat is bij ons totaal niet het geval”, vertelt Smits. “Onderzoek naar de geschiedenis van het fort ligt wel aan de basis van ons werk. Dat fort heeft iets heel interessants. Om de Fransen buiten te houden werden in 1672 de dijken doorgeprikt, waardoor het landschap onder water kwam te staan. Daarna is er een waterlinie en een fort gebouwd, dat vervolgens nooit als fort is gebruikt. Wel heeft het steeds een rol gespeeld bij dreigingen, zoals tijdens de Frans-Pruisische oorlog in 1870, en later tijdens de Koude Oorlog.”

“Als je er nu rondloopt is het een heel vreedzame omgeving waar je prachtig kunt picknicken”, stelt Stout. “Tegelijk voel je de oorlogsgeschiedenis. Dat is raar, en bracht ons op het idee drie personages in het leven te roepen die verschillende periodes hebben meegemaakt. Ze gaan met elkaar in gesprek, waardoor verschillende tijden en situaties uit de geschiedenis van het fort naast elkaar worden gepresenteerd, maar ook conflicterende visies naar voren komen. Zo leggen wij deze beladen geschiedenis als een extra werkelijkheid over het landschap heen. Het gaat ons hierbij om een abstracter idee van oorlog. We willen de luisteraar meeslepen in een andere wereld, maar tegelijkertijd ook aan het denken zetten.”

In Limbo is de tweede soundwalk die Stout & Smits produceren. In 2010 maakten zij The Hive, waarbij luisteraars met een koptelefoon over de Kop van Zuid in Rotterdam dwaalden en werden meegenomen in een sinister verhaal over de dood van een Koreaanse actrice. Voor het Nationaal Archief ontstond in 2013 Een Haagse Affaire, een audiovisuele installatie over een controversiële rechtszaak in 1700.

“Het leukste van deze projecten is dat ze buiten de kaders vallen van onze professie. Met ons eigen werk lopen we toch tegen grenzen aan; de productiekosten daarvan zijn vaak hoger, waardoor je afhankelijk bent van anderen. Ook het format is dwingend, van een film heeft men bepaalde verwachtingen waaraan je moet voldoen, dat is bij radio ook zo.”

De soundwalks bieden Stout & Smits ruimte voor experiment. Chronologie wordt losgelaten, en meerdere verhalen vormen een complex geheel. Ook wordt de beeldregie overgedragen aan de luisteraar, die zelf bepaalt waar de blik zich op vestigt. Ondertussen zijn er alweer plannen voor een derde soundwalk, die in het centrum van Rotterdam moet plaatsvinden. Vol enthousiasme noemen Stout en Smits de vele vormen die de soundwalk kan aannemen, met behulp van posters, gps of nieuwe media. “De uitdaging ligt in het doen van iets totaal anders. Een soundwalk heeft eigenlijk nog geen format, er zijn geen conventies, dat geeft een enorme vrijheid.”