‘Mijn leven is een soap.’ Mensen zeggen het weleens om aan te geven dat zich een dramatische wending in hun leven heeft afgespeeld. Maar in hoeverre is ons leven een soap? De tentoonstelling Soap! in Nieuwe Vide neemt de soapserie als leidmotief en onderzoekt waar realiteit en fictie elkaar ontmoeten en hoe sociale verhoudingen al dan niet bevestigd worden in soaps. Artistiek directeur Nathalie Hartjes en vroeger fervent The Young and the Restless-kijker, ziet de soapserie als een interessant fenomeen, dat inspiratie biedt voor menig kunstenaar. Het genre is de laatste jaren niet zo populair meer. In Nederland bijvoorbeeld wordt alleen nog Goede Tijden Slechte Tijden getoond, terwijl eens populaire soapseries als Goudkust en Onderweg Naar Morgen al een paar jaar geleden van de buis verdwenen. Het zijn daarentegen de realitysoaps die recent steeds meer aan populariteit winnen.
Parallel aan de opkomst van de realitysoap in de vroege jaren ’00 maakten Lernert Engelbregt en Arnoud Holleman de driedelige komische soapserie Driving Miss Palmen. De film toont in drie delen hoe schrijfster Connie Palmen, kunstenaar Tracy Emin en ex-model en moeder Daphne Deckers zin geven aan hun leven door over hun privéleven te publiceren. Engelbregt en Holleman schreven het script met scherpe humoristische dialogen en vroegen een Indiase Bollywoodregisseur om de serie met Indiase acteurs in kitscherige stijl te verfilmen. Van Holleman is ook een compilatie van Co*star (1995) te zien, een project waarin een fictieve zanger Max (gespeeld door Marcel Musters) en fictieve kunstenaar Eva Harms (gespeeld door Hendrien Adams) tot de realiteit doordrongen door werkelijk optredens te geven en tentoonstellingen te organiseren. Een spannend en geslaagd experiment rond de vraag waar de werkelijkheid ophoudt en de verbeelding begint.
De video-installatie Ebedi Dönüş (Turks voor ‘eeuwig terugkeren’) (2010) van Sander Breure en Witte van Hulzen speelt met de circulaire vertelstructuur van de soap. Het project is ontstaan tijdens een residentie van het kunstenaarsduo in Istanboel, waar ze onderzoek deden naar soaps op de Turkse televisie. In het werk worden melodramatische soapscènes met zeventiende-eeuwse barokmuziek zonder ontknoping afgewisseld met contemplatieve scènes met poëtische teksten van de Turkse dichter Nazim Hikmet. De intellectuele teksten van Hikmet hadden niet gehoeven, want de film is juist sterk door de melodramatische scènes tegen de achtergrond van een grijs abstract decor.
De video-installatie van Goeun Bae toont fragmenten van Koreaanse soaps waarin de rol van de ondergeschikt gemaakte vrouw wordt verbeeld. Een actrice zegt bijvoorbeeld: ‘True love for a woman is loving her family’, wat de conservatieve rol van de vrouw als huisvrouw en moeder bevestigt. Ook in Episodio 9791 (2010) van Loukia Alavanou wordt de vrouw als stereotype neergezet. Beelden van een knappe vrouw uit een Amerikaanse soap worden gecombineerd met fragmenten uit Pasolini’s Medea. Het geprojecteerde beeld is alleen moeilijk te zien omdat het zicht wordt belemmerd door kamerplanten en ventilatoren. Het gebruik van kamerplanten in installaties is een beetje passé, maar in de context van deze tentoonstelling komt bedoeld of onbedoeld wel het huiskamergevoel naar boven.
Naast alle videowerken heeft Hartjes Krõõt Juurak uitgenodigd om een interventie te doen. Het performatieve werk Internal Conflict (2014) bestaat uit opdrachten op kleine kaartjes, die op conflicten aansturen tussen bezoekers en het personeel van Nieuwe Vide. De opdrachten bestaan uit het opeten van iemands eten of de afwas laten staan. Tijdens de opening kwam het tot een geënsceneerd conflict tussen Hartjes en Juurak, dat iets te geforceerd aanvoelde. Maar toen iemand mij even later beschuldigde van het opdrinken van zijn biertje, vroeg ik me toch af of dit deel van Juuraks script was of niet.
Schrijver Stephen King heeft weleens gezegd: ‘Life is like Friday on a soap opera. It gives you the illusion that everything is going to wrap up, and then the same old shit starts up on Monday.’ In soapseries draait het vooral om de emotionele interacties en de relaties tussen de hoofdpersonen. Verhaallijnen lopen door elkaar heen, maar er komt zelden een duidelijk eind aan de verwikkelingen. Ebedi Dönüş toont dit treffend. Vorig jaar stonden de internationale kranten vol met het nieuws dat er voor het eerst ter wereld een homohuwelijk plaatsvond in een soap (Goede Tijden Slechte Tijden). Het statement is eerder uitzondering dan regel. Het wezen van een soap is doorgaans toch conservatief en bevestigend, en dat bewijzen de video’s van Alavanou en Bae.
Driving Miss Palmen en Co*star vormen de hoogtepunten van de tentoonstelling. Ook al zijn deze werken respectievelijk twintig en vijftien jaar oud, ze voelen nog altijd actueel. De overige werken kunnen deze series niet overtreffen, al komt Juurak wel het meest in de buurt. Haar interventie gaat richting Hollemans Co*star, waarin realiteit en fictie elkaar werkelijk raken – iets wat in de melodramatische scènes van de andere werken niet het geval is. Het leven is geen soap. Althans zeker geen Turkse of Koreaanse.
