Gisteravond scrolde ik argeloos door de tijdlijn van mijn Facebook, totdat ik een opvallende melding kreeg. Samen met al mijn Facebook-vrienden ontving ik een oproep om een benefietdiner te organiseren. De opbrengst van het diner gaat naar de nieuwe We Are Here Academy. Dit project geeft vluchtelingen, die tussen wal en schip terecht zijn gekomen, de kans om onderwijs te krijgen.
Vluchtelingen worden buiten de samenleving gehouden. Naast dat je geen sociale zekerheid hebt, heb je ook geen recht op onderwijs. De We Are Here Academy is ontstaan vanuit de overtuiging dat iedereen, dus ook een vluchteling, recht heeft op onderwijs. Professionele hbo- en universitaire docenten geven er op vrijwillige basis les. Door middel van verschillende lessenreeksen waarin onder andere debattechnieken, vrouwenemancipatie en Nederlandse politiek worden behandeld, krijgen de vluchtelingen de mogelijkheid zichzelf te ontwikkelen. Deze academie zorgt ervoor dat de vluchtelingen, ontdaan van burgerlijke rechten en plichten, weer serieus genomen worden als individu.
De inhoudelijke koers van We Are Here Academy wordt onder andere bepaald door kunstenaar Elke Uitentuis. In het verleden heeft Uitentuis meerdere projecten opgezet in samenwerking met Wouter Osterholt. De projecten tonen een betrokkenheid bij de samenleving met de ambitie sociale structuren te veranderen. Neem bijvoorbeeld het project Model Citizens uit 2009, dat door schaalmodellen voorstellen voor een directe democratie in Caïro deed. De door burgers voorgestelde veranderingen voerden de kunstenaars op kleine schaal uit met behulp van de modellen. Het uiteindelijke doel was deze voorstellen op grote schaal te verwezenlijken.
Met elk project lijkt Uitentuis de kunst als platform te gebruiken om burgers en/of minderheden te ondersteunen en tegelijkertijd de politieke situatie in het land waar zij zich op dat moment begeven zichtbaar te maken. In 2009 was dit een wijk in Caïro, nu is het Nederland en werkt Uitentuis sinds haar residentieperiode aan de Jan van Eyck Academie aan dit project.
De We Are Here Academy is een samenwerkingsverband tussen kunst en andere vakgebieden dat succesvol lijkt te integreren in de samenleving. Er zijn genoeg voorbeelden te noemen van geëngageerde kunstenaars die eenzelfde poging deden. Een goed voorbeeld is Joseph Beuys, die betrokken was bij de oprichting van meerdere politieke partijen en maatschappelijke initiatieven. In de kunstwereld is het verhaal over deze Duitse kunstenaar bekend, maar het is moeilijk te zeggen of Beuys buiten de kunstwereld iets heeft kunnen veranderen. Dit voorbeeld en vele anderen waren afgelopen lente te zien tijdens de tentoonstelling Meer Macht, samengesteld door Hans den Hartog Jager in Museum de Fundatie te Zwolle. Centraal stond de vraag of kunst voldoende macht heeft om de samenleving te veranderen. De initiatiefnemers van de academie gaan echter verder dan de kunstwereld: het is een vooruitstrevend voorbeeld waarbij kunst lijkt te integreren in de samenleving, om uiteindelijk daadwerkelijk verschil te maken.
Als ik mijzelf voorstel aan onbekenden op een feestje zeg ik liever niet dat ik kunstenaar ben. Dit heeft verschillende redenen, één daarvan is de vraag naar functionaliteit. Alles lijkt functioneel te moeten zijn, vooral in een gereguleerd land als Nederland. Ik ben van mening dat kunst ook functioneel kan zijn, maar dan wel op een eigen manier. Dat deze functionaliteit door de meerduidigheid minder meetbaar is, maakt het niet minder noodzakelijk. De We Are Here Academy vult de gebreken van de overheid aan. Hiermee wordt de functionaliteit van kunst benadrukt; het is de kunstenaar die een inventieve oplossing vindt voor een maatschappelijk probleem. Dit is het punt waarop dergelijke geëngageerde kunst haar hoogtepunt lijkt te bereiken. Daar kun je wél mee aankomen op een feestje.
De vraag blijft of kunst, zonder zich te camoufleren of samenwerkingen met andere disciplines aan te gaan, voldoende serieus wordt genomen om daadwerkelijk maatschappelijke veranderingen teweeg te brengen. Mocht de We Are Here Academy haar camouflage vaarwel zeggen, dan dreigt het gevaar dat alleen de kunstwereld het project nog serieus neemt, met als gevolg dat de academie verwordt tot een tijdelijke statement van de kunstenaar, misschien zelfs ten koste van de vluchteling. De tijd zal moeten uitwijzen wat het effect en de draagkracht, en dus de betekenis, van het project is op de lange termijn. Maar wat mij betreft wordt de We Are Here Academy geen partytrick.
