A book about a book about death bevat beeld van Ray Johnson en tekst van Bill Wilson en is een postume reactie op het onafgemaakte, dertien pagina’s tellende, verzamel-ze-allemaal A Book About Death van Ray Johnson. Johnson maakte collages en tekeningen in de geest van Dada en het Surrealisme en werd beïnvloed door het Abstract Expressionisme. Zijn werken staan bol van de anagrammen, woord- en visuele grapjes en referenties aan vrienden of de actualiteit. A Book About Death is het summum van al die kwaliteiten en een goede illustratie van de ‘mail art’ scene in New York waarvan hij aan de basis stond. 

Het oorspronkelijke A Book About Death bestaat uit dertien pagina’s en is getekend tussen 1963 en 1965. Om elke pagina te kunnen printen en versturen gebruikte Johnson geld dat hij van sponsoren kreeg. De pagina’s verschenen daardoor willekeurig. Hij verzond pagina’s naar een aantal mensen, verzocht hen dingen toe te voegen of de pagina’s door te sturen, waardoor bijna niemand alle pagina’s te zien kreeg.

Het begrip ‘boek’ werd zodoende danig opgerekt, zelfs van een verzameling bladzijden met een nietje of wat garen was tenslotte geen sprake. Johnson hield niet van gesloten systemen, van dingen die af waren. Er moest altijd een opening zijn voor mogelijkheden die op de tijd zouden komen aanzweven. Het ‘book’ uit de titel wordt hier en daar zelfs anders geschreven: BOOM en BOOP staat er op de omslag. Alsof het net zo goed iets pervers als iets gevaarlijks zou kunnen zijn. Alhoewel je ook zou kunnen denken dat de man volkomen dyslectisch was.

Deze uitgave uit 2009 is voorzien van veel verklarende tekst die soms helpt bij het interpreteren van de beelden. Je kunt die uitleg echter ook negeren en volledig op de tekeningen afgaan en op de titel: de dood. En in het licht van die dood: door de dingen op zijn kop te zetten – het einde nadert, dus waarom niet – alles twee keer zo intens beleven.

Het begint goed met een tekening – ze zijn allemaal zwartwit – van een slang die in zijn eigen staart bijt, een konijntje met hypnotiserende ogen (wat is dat toch met konijnen in duistere fantasieën) en een tekst die zo uit de krant lijkt te komen: 4 jarig meisje gisterenavond gestikt in boterham met pindakaas. Een dwingend verzoek om geld voor het vervolg – waarin een meisje voorkomt dat geëlektrocuteerd wordt terwijl ze op blote voeten druiven plet – houdt het midden tussen een dreigement en een noodkreet.

Op pagina drie een stripje in negatief: de nacht lijkt dag, de maan is een zwarte sikkel. Opnieuw een klein meisje (krullen, strik in het haar, rokje met polkadots en een ondeugende grijns) in de hoofdrol. Ze ontdekt een bus insectenspray en zet de voordeur wagenwijd open voor de insecten, want ‘It cost three dollars, so we might as well get our money’s worth’. Daaronder een schaar waarvan de ene helft bestaat uit een horloge met geknapt bandje: de tijd als 20e-eeuws zwaard van Damocles.

Humor gaat in het boek overigens steevast gepaard met zwartgalligheid, en optimisme blijkt steeds een masker. Naarmate het boek vordert, zijn humor en optimisme steeds verder te zoeken.

Halverwege, op pagina zes, staat het bericht van een meisje dat geëlektrocuteerd wordt. De hele tekst is in kapitalen geschreven, zonder leestekens en tussen elke letter evenveel ruimte. Een soort woordpuzzel die eerst opgelost moet worden. ‘Electrocuted’ is cryptisch versleuteld tot ‘cute’. Alsof het daarmee minder erg wordt. Bovenaan de pagina Minnie en Mickey Mouse in innige verstrengeling in een vliegtuig. Handen aan de knuppel! Als dat maar goed afloopt.

De laatste tekening toont een gesp (een buckle) waarin het woord ‘buck’ (dollar) geschreven is. De gesp is met een telefoonlijn verbonden aan een pin die afkomstig lijkt uit een granaat. Een tweede telefoonlijn verbindt een olifant met een bom. In een mes de woorden ‘papa r snake’. De boel staat onder spanning. Wellicht dat een telefoongesprek soelaas kan bieden, maar de lijnen zijn verstrikt.

Veel wijzer ben ik niet geworden, maar gefascineerd wel. Maakt de dood het leven onbegrijpelijk? Is dat wat Johnson wil zeggen? Verward ben ook. Ik heb behoefte aan een antwoord. Ik wil weten wat hij bedoeld heeft, maar dat is nu precies wat hij niet wil prijsgeven. Misschien wist hij het zelf niet. Johnson maakte in 1995 – hij was 67 – een eind aan zijn leven. Voor het eerst dat hij echt iets afmaakte, al was zijn leven nog incompleet. En dat is dan weer helemaal in de geest van zijn werk.

Overigens is zijn nagedachtenis nog springlevend, getuige het blog waar allerhande tentoonstellingen en zelfs merchandise van A Book About Death worden besproken en aangeboden.